Grote Laak

De Grote Laak is een onbevaarbare waterloop die ontspringt in Leopoldsburg. Hij heeft een totale lengte van 29,7km en stroomt door de gemeenten Ham, Tessenderlo en Laakdal om daar uit te monden in de Grote Nete. Dit mondingsgebied valt samen met de natuurgebieden het Zammelsbroek en het Trichtelbroek, deel van de brede vallei van de Grote Nete. Deze vallei omvat gebieden binnen het Natura2000 habitatrichtlijngebied ‘Bovenloop van de Grote Nete met Zammels Broek, Langdonken en Goor’. Hierin staan behoud en herstel van de beekvallei centraal. Ook het Sigmaplan is hier actief om de natuurlijke dynamiek in de Grote Nete terug te verhogen. Hoewel er nog veel meanders aanwezig zijn die een belangrijke rol spelen als omgevingselementen, is een groot deel van de waterloop rechtgetrokken in het verleden.

Het golvend terrein bestaat uit een afwisseling van agrarische hooiland, gebied afgebakend met heggen, bomenrijen of grachten, bos en heide met in de depressies ven en moeras. Vooral de beekvalleien zijn biologisch zeer waardevol. Er komen onder andere vochtig wilgenstruweel voor op voedselrijke bodem, nitrofiel alluviaal elzenbos, rietvegetatie, elzenbroek en dotterbloemgrasland. Dit gebied is door de diversiteit aan vegetatietypes zeer aantrekkelijk voor heel wat vogelsoorten. 

De hoge waterstanden en regelmatig terugkerende overstromingen van de Grote Laak zorgen ervoor dat de overstromingsgebieden weinig toegankelijk zijn. Door deze verscheidenheid aan flora en fauna is dit gebied van groot ecologisch belang en moet de kwaliteit van de waterlopen die erdoor lopen gewaarborgd worden.

© Vic Van Dyck, Natuurpunt

De slechte oppervlaktewaterkwaliteit vertaalt zich in verontreiniging van de waterbodem. Dit is voornamelijk een gevolg van lozingen. Zowel lozingen van landbouw, als huishoudens, als van de industrie komen in de Grote Laak terecht. Tot aan de jaren '90 werd de Grote Laak zwaar belast door industriële lozingen van bepaalde metalen en chloriden. Nadien werden zowel het debiet als de belasting van de lozing sterk teruggedrongen.

Het deponeren van verontreinigd slib op de oevers bij ruimingswerken en de overstromingen zijn de belangrijkste oorzaken van verontreiniging van de aangrenzende bodems. De Grote Laak is erg neerslaggevoelig. Bij overvloedige neerslag treedt de beek buiten haar oevers en stroomt het water in de naastgelegen overstromingsgebieden. Dit gebeurt voornamelijk in het benedenstrooms gebied. 

Idem als bij de Winterbeek, zullen we deze natuurgebaseerde sanering vergelijken met de conventionele technieken inzake effectiviteit en kost. Het is belangrijk dat er eerst een sanering komt in de stroomopwaarts gelegen gebieden om te voorkomen dat het laatste deelgebied opnieuw verontreinigd wordt met slib van de bovenloop. LIFE Narmena plant een integrale vernatting als natuurgebaseerde saneringstechniek in het Zammelsbroek en Trichelbroek, twee natuurgebieden in het mondingsgebied. De nabijheid van het natuurwaardevol gebied speelt een cruciale rol in de keuze van dit type sanering.

De hoogste concentraties aan metalen situeren zich vrijwel uitsluitend in de oeverstroken langs weerszijden van de Grote Laak. Het deponeren van ruimingsslib op de oevers in het verleden wordt als belangrijkste oorzaak gezien. In principe gebeurde dit op een oeverstrook van 5m breed maar door landbewerking kan deze strook over een grotere breedte uitgespreid zijn. In Trichelbroek en Zammelsbroek heeft de verontreiniging zich echter ook verder verspreid door overstromingen en opstuwing in de zijlopen.

Voor de afbakening van metalen in de bodem in de overstromingsgebieden werd gebruik gemaakt van een bijzondere techniek: dosistempometingen. Deze innovatieve methode kon toegepast worden omdat het lozingswater in het verleden niet enkel de metalen cadmium en arseen bevatte maar ook in mindere mate radium. De aanwezigheid van radium zorgt voor een lichte verhoging van de radiatie ten opzichte van de achtergrondradiatie. Door het in kaart brengen van deze verhoogde radiatie krijgen we een beeld van de verspreiding van de andere metaalvervuiling.
 

Afhankelijk van de huidige toestand van het grondwaterpeil zullen er maatregelen getroffen worden om het water vast te houden en op te stuwen in het overstromingsgebied. Dit zal een verandering brengen in de redox toestand van de ondergrond. Door reductieprocessen zullen sulfides gevormd worden die zich binden aan de zware metalen. De mobiliteit en biologische beschikbaarheid verminderen hierdoor sterk, waardoor de verontreiniging zich niet meer kan verspreiden en haast niet meer kan worden opgenomen door organismen.
 

Stand van zaken 

We hebben beide overstromingsgebieden onderworpen aan een grondwater- en oppervlaktewater modellering. Via een iteratief proces selecteerden we verschillende maatregelen om de twee gebieden jaarrond te vernatten, zonder wateroverlast te creëren in aanliggende gebieden. Er werd ook rekening gehouden met droge en natte jaren. Zo creëren we een drasland dat functioneel blijft in de context van klimaatverandering. De maatregelen werden opgenomen in het bodemsaneringsproject. We voorzien de start van de werken na eind 2023. Meer informatie over de sanering van de Grote Laak vindt u op www.grotelaak.be

• Een verbeterde weerstand tegen overstromingen;
• Een verbeterde waterkwaliteit;
• Een hogere waterbergingscapaciteit;
• Een afname in biologische beschikbaarheid van cadmium en arseen in de (water)bodem;
• Een afname van cadmiumconcentraties in het oppervlaktewater;
• Een vermindering in CO2-uitstoot;
• Een verhoogde bescherming en verbetering van de biodiversiteit.