Drie opportuniteiten voor efficiënter materiaalgebruik in de bouwsector

De bouwsector is verantwoordelijk voor 40% van alle materiaalstromen. Bovendien verwachten we dat het materiaalgebruik tegen 2050 zal verdrievoudigen. Dit betekent dat we dringend moeten besparen op energie en grondstoffen. De schaarste aan primaire grondstoffen maakt het noodzakelijk om duurzame en circulaire oplossingen te omarmen. We tippen alvast drie opportuniteiten die het verschil zullen maken.

1)   Aanpasbare gebouwen

Traditionele gebouwen zijn vaak niet ontworpen om aangepast te worden aan nieuwe functies. Dat leidt bij herbestemming of verbouwingen vaak tot verspilling van materialen en energie.

De oplossing ligt ‘m daarom reeds in de ontwerpfase, nog voor de eerste steen gelegd is. Het ontwerp van ‘veranderingsgerichte’ gebouwen, waarbij de architect of het studiebureau focust op een flexibel ontwerp, is hierin cruciaal. Deze gebouwen kan je eenvoudig aanpassen aan nieuwe functies zonder grote hoeveelheden materiaal te verspillen. 

Een heel recent voorbeeld is het Marie-Elisabeth Belpairegebouw van de Vlaamse Overheid in Brussel. Het eerste circulaire kantoorgebouw van België werd in 2024 in gebruik genomen en is een baanbrekend project waarbij 95% van de materialen van de voormalige WTC 1 en WTC 2-torens ter plaatse behouden, gerecupereerd of gerecycleerd werden.

Meer dan 30 nieuwe materiaaltypes van het nieuwe gebouw zijn circulair gecertificeerd, wat betekent dat ze later opnieuw gebruikt kunnen worden. Het nieuwe gebouw bestaat voor 68% uit behouden, hergebruikt of gerecycleerd materiaal. Het gebouw is zo ontworpen dat het snel aangepast kan worden aan veranderende behoeften, zoals het omzetten van kantoren naar appartementen. Het verleden herbergt in die zin ook onze toekomst! 

2)    Urban mining

Veel waardevolle materialen in bestaande gebouwen worden niet hergebruikt. Dat leidt tot een verspilling van grondstoffen. Selectieve sloop en duurzame materiaalkeuzes zijn daarom essentieel. Door bouwmaterialen zoals gips, gipskartonwanden, cellenbeton, bitumineuze dakbedekking, vlak glas, kunststoffen en minerale isolatie zoals rots- en glaswol apart in te zamelen, ontstaan zuivere afvalstromen die we maximaal kunnen benutten in hoogwaardige recyclage. Recent werd hiervoor een nieuw wettelijk kader goedgekeurd.

Een belangrijke stap om de bouwsector hierin te ondersteunen was de ontwikkeling van de TOTEM-tool. Die werd in 2018 gelanceerd door de drie gewesten om de Belgische bouwsector al in de ontwerpfase te ondersteunen bij het objectiveren en verminderen van de milieu-impact van gebouwen. In samenwerking met universiteiten en studiebureaus werd vijf jaar hard gewerkt aan de realisatie van deze uitgebreide wetenschappelijke methodologie, op maat van de Belgische bouwsector. 

3)    Circulaire businessmodellen

De derde opportuniteit ligt in de bedrijfsvoering van ondernemingen. Traditionele businessmodellen in de bouwsector zijn vaak lineair en gericht op het eenmalig gebruik van materialen. Het nefast gevolg is een inefficiënt materiaalgebruik en veel afval.

Circulaire businessmodellen zijn daarentegen gericht op het sluiten van materiaalstromen en het minimaliseren van afval. Het vereist weliswaar samenwerking tussen verschillende partijen in de bouwketen om efficiënt materiaalbeheer en hergebruik te bevorderen.

Om de bouwsector te ondersteunen in de transitie naar een circulaire economie, lanceerden Vlaanderen Circulair, OVAM en Embuild Vlaanderen in 2019 de Green Deal Circulair Bouwen. Dit initiatief brengt 320 organisaties samen die zich inzetten om circulair bouwen in Vlaanderen de norm te maken. Deelnemers starten experimenten, testen tools en methodieken, en ontwikkelen nieuwe vormen van samenwerking in de keten.

Er is nog meer!

Op zoek naar meer inspirerende praktijkvoorbeelden? Luister dan zeker naar deze podcast (spotify / apple podcast) waar bouwmateriaalfabrikanten Vandersanden en Soprema uitleggen hoe zij werken aan baanbrekende circulaire bouwmaterialen.

Wil je weten hoe we hoogwaardige recyclage in alle bedrijfssectoren een boost kunnen geven? We schreven er een nieuwe whitepaper over.