Een onverwachte bondgenoot in de klimaatcrisis zit… onder onze voeten

Een gezonde, vruchtbare bodem is essentieel voor alle leven op aarde. De bodem helpt ons ook om de grote uitdagingen van de toekomst aan te pakken, de klimaatverandering op kop. Want bodem en klimaat zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Misschien ligt de sleutel om de opwarming van de aarde te stoppen wel onder de grond?

In onze bodem speelt zich een wonderlijk natuurlijk proces af. De zon geeft zonlicht aan planten, die vervolgens suiker aanmaken waarmee ze zelf kunnen groeien en hun wortelgroei stimuleren. Planten maken meer suiker aan dan ze zelf nodig hebben. De overtollige suiker geven ze af aan het bodemleven, dat volop kan groeien. Dat bodemleven is best indrukwekkend. Op één hectare zitten organismen (beestjes, zeg maar) die allemaal samen evenveel wegen als één kalf tot wel 20 koeien. 

Onze bodem zorgt voor allerlei ecosysteemdiensten. Die ecosysteemdiensten – of natuurvoordelen – is de verzamelnaam voor alle dingen die de natuur voor ons doet. Een vruchtbare bodem is een leverancier van voedsel, drinkwater en tal van andere grondstoffen, van hout voor meubels tot vezels voor het textiel dat we dragen. Het is een habitat voor de fauna en flora op de planeet. 

Zonder onze bodem is er geen leven op aarde. Als er alleen maar water en rotsgesteente zou bestaan, dan was er van mensen al lang geen sprake meer. Onder onze voeten ligt belangrijk en waardevol kapitaal dat we zorgvuldig moeten beheren. Zeker in het licht van de klimaatuitdaging die op ons afkomt. Er is een sterke link tussen de bodem en het klimaat, een gezonde bodem kan dus ook een hoofdrol spelen in de strijd tegen klimaatverandering. 

Hoe zit dat dan juist?

Drie keer meer CO2 in de bodem dan in de atmosfeer
De hoofdverantwoordelijke voor de klimaatverandering zijn de broeikasgassen, zoals CO2, die we uitstoten en die in de atmosfeer terechtkomen. Broeikasgassen doen de aarde uiteindelijk opwarmen. Een gezonde bodem slaat ook CO2 of koolstof op, via de wortels van bomen en planten en via ondergrondse schimmels die samenleven met wortels van planten. Véél koolstof zelfs. Wereldwijd zit er drie keer zoveel CO2 in de bodem opgeslagen dan dat er in de atmosfeer belandt. 

Het is dus een wisselwerking: bomen, planten en het bodemleven – zoals de schimmels – zorgen voor een gezonde bodem, een gezonde bodem neemt op zijn beurt CO2 op. Alle CO2 die de bodem opneemt, blazen we niet in de atmosfeer. We hebben er dus alle baat bij om te werken aan een gezonde bodem.

Een spons voor water
De bodem is onmisbaar voor onze waterhuishouding. Gezonde bodems zuiveren vervuild grondwater en hebben een zelfreinigend vermogen. Maar bodems houden ook water vast. Dat is een ontzettend belangrijke functie nu de klimaatverandering steeds vaker voor extreem weer zorgt. 

De bodem werkt als een spons. Het grote probleem vandaag is dat de bodem die rol als buffer onvoldoende kan spelen, door verharding, intensieve landbouw en andere slechte bodembeheerkeuzes. Als het veel regent, kan er op veel plekken in Vlaanderen niet genoeg water in de bodem doordringen. Het water zoekt dus ergens anders zijn weg, met wateroverlast tot gevolg. Dat mes snijdt aan twee kanten. In periodes van lange droogte – die we ook steeds vaker krijgen – zit er niet genoeg water in de bodem opgeslagen om het gebrek aan regen op te vangen. 

Zowel in natte periodes als in droge periodes is een gezonde, levende bodem die veel water kan opvangen en vasthouden dus van goudwaarde. De bodem kan wateroverlast voorkomen en zorgt ervoor dat er genoeg water beschikbaar is wanneer we het nodig hebben.

Buffer tegen hitte
Nog zo’n effect van een gezonde bodem is dat hij de omgeving verkoelt. Plekken met veel verharding worden op hete zomerdagen en -nachten al snel zogenaamde hitte-eilanden. De warmte blijft er hangen. 
In 2021 en 2022 zetten de Universiteit Antwerpen en De Standaard samen een groot burgeronderzoek op, met meer dan 5.000 ‘gazondolken’ die in tuinen, maar ook in parken, in natuurgebieden en op landbouwakkers bodemstalen namen. Het onderzoek toonde dat op plekken met een groene bodem en weinig verharding de temperatuur 1 graad lager lag. Als ook de brede omgeving een groene, gezonde bodem had die warmte kon opnemen daalde de temperatuur zelfs met 2 graden. Nu hittegolven ook bij ons steeds vaker voorkomen, mogen we zeker niet onderschatten hoe de bodem ons daartegen helpt beschermen.

Bron van gigantische biodiversiteit
Wereldwijd gaat de biodiversiteit achteruit. Alleen al in ons land loopt 25 tot zelfs 75 procent van alle plant- en diersoorten het risico om sterk in aantal af te nemen. De klimaatverandering tast de biodiversiteit aan, maar het verlies van biodiversiteit is voor een stuk ook rechtstreeks te wijten aan vervuilde bodems. 

De bodem is een bron van enorme biodiversiteit. Een gezonde bodem met veel leven is een onwaarschijnlijk drukke habitat. Als je één soeplepel bodemgrond neemt, kan je tot wel duizend verschillende organismen onderscheiden. Die leveren een cruciale bijdrage aan heel wat bodemfuncties en bodemprocessen, denk maar aan het vrijmaken van voedingsstoffen voor de groenten en fruit die we elke dag eten. 

De biodiversiteit onder de grond bepaalt bovendien voor een groot stuk de biodiversiteit boven de grond. Een gezonde bodem betekent een gunstige leefomgeving voor veel planten en dieren die vandaag onder druk staan. 

Een gezonde bodem betekent een extra linie tegen de klimaatverandering: we hebben er dus alle belang bij om voor de bodem te zorgen.
 

Lees meer over hoe we werken aan een gezonde en duurzame bodem in onze whitepaper 'Op verkenning onder de grond: de bodem doet meer dan je denkt!'.