Biomassa- en voedsel(rest)stromen hebben veel te bieden in de transformatie naar de circulaire economie. Vlaanderen werd recent door de OESO nog geroemd als koploper in die transitie naar de circulaire economie. Om die koploperspositie te behouden moeten we  het potentieel van biomassa- en voedsel(rest)stromen nog beter benutten.

Voedselverlies en biomassa(rest)stromen ontstaan in alle fasen van de voedsel- en biomassaketen en raken aan diverse maatschappelijke domeinen. Het beheer ervan behoort tot de bevoegdheid van verschillende beleidsdomeinen en tal van sectoren en stakeholders zijn betrokken partij.
Er stellen zich nog uitdagingen bij het sluiten van de kringloop, zowel op juridisch-beleidsmatig, operationeel, economisch als milieuhygiënisch vlak, alsook op het vlak van o.m. voedselbeleid.

Daarom is er werk gemaakt van een integraal plan, in opdracht van Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir en Vlaams minister van Landbouw Hilde Crevits, dat oplossingen aanreikt en acties uitstippelt die zorgen voor een goed afgestemd beleid. Stakeholders, betrokken bij de voorbereiding van het plan, spelen een  actieve rol in de uitvoering ervan.

Concrete acties in drie kringlopen volgens drie krachtlijnen

Het actieplan stelt het beleid voor de periode 2021-2025 voor, voor het inperken van voedselverlies en het circulair inzetten van biomassa en biomassareststromen. Het actieplan focust op drie kringlopen:

• kringloop 1: voedselverlies en voedselreststromen van producent tot en met consument;
• kringloop 2: biomassa(rest)stromen van groen-, natuur, bos- en landschapsbeheer;
• kringloop 3: hout(rest)stromen van industrie en huishoudens.

In het afval- en materialenbeleid geldt het sluiten van de kringlopen als centraal principe. Vermijden van voedselverlies en het gebruik van grondstoffen beperken, levert een directe win-win op voor bedrijven en de consument. Biomassa- en voedsel(rest)stromen kunnen in de kringloopeconomie een belangrijke rol spelen. Ze zijn hernieuwbaar, veelzijdig inzetbaar en biologisch afbreekbaar. Binnen het materialenbeleid ligt daarom ook de nadruk op scheiding aan de bron en selectieve inzameling van bioafval bij huishoudens en bedrijven.
De drie krachtlijnen die centraal staan in dit actieplan, volgen de materialenhiërarchie en het cascadeprincipe. Zij vormen de basis van het beheer van elke kringloop.

• Krachtlijn 1: Meer preventie, minder verlies;
• Krachtlijn 2: Beter sorteren en inzamelen;
• Krachtlijn 3: Meer hoogwaardige valorisatie.

De doelstellingen van dit Actieplan voor eind 2023, 2025 en 2030 zijn gebaseerd op:

• de doelstellingen in de Kaderrichtlijn Afval
• de ambitie van de Vlaamse Regering, cfr. Regeerakkoord 2019-2024.
• de bijdrage van de circulaire bio-economie aan de doelstellingen van het Vlaams Energie- en Klimaatplan 2021-2030.

De hele keten streeft ernaar om 30 % van de voedselverliezen te voorkomen, herverwerken als voedsel of hoogwaardiger  valoriseren  ten opzichte van 2015. Schenking van voedseloverschotten via de voedselbank, sociale organisaties, … blijft belangrijk, maar er komen ook preventie en valorisatie acties in de ganse voedselketen (van producent tot en met consument). Van ieder van ons worden inspanningen verwacht. De organische fractie in het restafval van bedrijven en huishoudens moet verminderen en er zal nog meer selectief ingezameld worden. Zo moet de selectieve inzameling van organisch afval ten laatste in 2023 veralgemeend zijn.

Reststromen uit groen-, natuur-, bos- en landschapsbeheer worden optimaal gemobiliseerd en hoogwaardig gevaloriseerd. Concrete acties mikken onder meer op meer lokaal materiaalgebruik van lokaal geoogst hout, en gebruik van reststromen van natuurbeheer in bijvoorbeeld potgrondproductie en boerderijcompostering.

Hout(rest)stromen van industrie en huishoudens krijgen bij voorrang een hoogwaardige toepassing. Energetische valorisatie van niet recycleerbare houtreststromen vormt het sluitstuk voor het duurzaam beheer. Daarnaast komen er stimulerende maatregelen rond ecodesign, herstel en innovatieve toepassingen voor afgedankt hout.

Verder bouwen op eerdere realisaties en geleerde lessen

Het actieplan bouwt verder op de realisaties en openstaande uitdagingen van de Ketenroadmap Voedselverlies 2015-2020 en het Actieplan Duurzaam beheer van biomassa(rest)stromen 2015-2020.

Een oplijsting van concrete voorbeeldacties per sector alsook de eindrapportage en eindevaluatie van de ketenroadmap voedselverlies vindt u terug op www.voedselverlies.be. De aanbevelingen van de recent gepubliceerde audit voedselverlies van het Rekenhof werden meegenomen in de opmaak van het nieuwe actieplan.

Hieronder worden de acties opgesomd die het meeste impact kunnen hebben voor een duurzamer beheer van voedselverlies en biomassa(rest)stromen. Het volledige overzicht van alle acties zit in bijlage 9.10 

Belangrijkste acties per kringloop.

Kringloop 1: voedselverlies en voedselreststromen van producent tot en met consument

Het zwaartepunt bij deze kringloop ligt op preventie. Alle acties moeten bijdragen tot de vermindering van voedselverlies met 30%.  Na preventie en hergebruik ligt de nadruk op de selectieve inzameling van organisch biologisch afval bij huishoudens en bedrijven. Elke schakel zal haar steentje moeten bijdragen. De ketensamenwerking is de nieuwe focus in dit actieplan. 

Preventie en hergebruik

Om voedselverliezen te voorkomen, worden in dit plan volgende actieprogramma’s opgezet:

• Samenwerking binnen productketens stimuleren. Er komen meer samenwerkingsprojecten tussen de actoren binnen een productketen. De focus ligt op verliesstromen waar acties kunnen leiden tot resultaten met een grote impact in de productieketens groenten en fruit, zuivel, brood, aardappelen, vlees en vis.
• Sectorspecifieke programma’s opzetten. Sectorspecifieke programma’s moeten bedrijven ertoe aanzetten om voedselverlies op brede schaal in te perken.
• Vanuit de keten voedselverlies terugdringen bij de consument. Geïntegreerde interventies vanuit de keten moeten het risico op voedselverlies zo klein mogelijk maken bij de consument en in de consumptiefase in horeca, catering en retail.
• Sociaal circulair ondernemen opschalen. De focus richt zich op de uitbouw van het bestaande distributienetwerk van voedselbanken en regionale distributieplatformen, het opstarten van voedselhubs, en een versterkte samenwerking met de aanbieders en verwerkers van voedseloverschotten voor menselijke consumptie.
• Start-ups rond voedselverlies ondersteunen.
• Lokale besturen ondersteunen in hun lokale regierol rond het voorkomen van voedselverlies.
• Thuiskringlopen stimuleren. Thuiskringlopen krijgt meer aandacht. Er wordt informatie verspreid over kringlooptechnieken zoals thuiscomposteren, afvalarmer tuinieren, kippen houden (die plantaardige keukenrestjes verwerken) en kringlooptuinieren.

Beter sorteren en inzamelen

Selectieve inzameling van keuken- en levensmiddelenafval bij bedrijven verbeteren. Dit actieprogramma richt zich op het verbeteren van de selectieve inzameling van keuken- en levensmiddelenafval bij bedrijven. De focus ligt op informeren over correcte inzameling en sorteerregels, sensibiliseren, stimuleren via een gepaste tarifering en monitoren. De optimalisatie van de selectieve inzameling van gft-afval bij huishoudens is opgenomen in het Uitvoeringsplan Huishoudelijk afval.

Meer hoogwaardige valorisatie

De circulariteit en duurzaamheid van de recyclagemarkt verhogen. Dit actieprogramma onderscheidt verschillende acties om de circulariteit en de duurzaamheid van de recyclagemarkt te verhogen. De stromen moeten zo zuiver mogelijk zijn om een output met een hogere toegevoegde waarde te kunnen produceren.
De toegevoegde waarde van de afzetmarkt verhogen. De focus op kwaliteit en circulariteit kan de ontwikkeling van een gedifferentieerde afzetmarkt voor de eindproducten van biologische verwerking stimuleren. Het doel is dat de markt deze recyclaten zal vertrouwen zodat de afzet kan verzekerd worden.

Kringloop 2: biomassa(rest)stromen van groen-, natuur, bos- en landschapsbeheer

Samenwerking en coördinatie van het beheer van reststromen uit landschapsbeheer worden naar een hoger niveau getild met de stimulering van het gebruik van de diensten van het ‘Loket Onderhoud Buitengebied’.
Het duurzaam beheer van landschapselementen wordt verder gefaciliteerd door een aangepast en praktisch instrumentarium uit te werken voor visie-ontwikkeling en beheer van hagen en houtkanten.
Om vraag en aanbod van deze reststromen beter te matchen wordt het Symbioseplatform beschikbaar gesteld voor de landschapsbeheerders en de gebruikers van reststromen.
Een deel van de brandhoutstromen die vrijkomen door de implementatie van de maatregelen van de Green Deal Huishoudelijke Houtverbranding krijgen een herbestemming (naar materiaaltoepassingen).
Voor boerderijcompostering komt er een wetgevend kader dat de milieuverantwoorde inzet van biomassareststromen uit landschapsbeheer in boerderijcompostering garandeert.

Kringloop 3: hout(rest)stromen van industrie en huishoudens

Na een diepere analyse van de hergebruikssector en grofvuilsamenstelling wordt er samen met de meubelsector verder gewerkt aan stimulerende maatregelen rond upcycling, reparatie, hergebruik en ecodesign van meubelen.
Er worden minimale vereisten ontwikkeld voor de voor- of nasortering van selectief ingezameld houtafval om een aanbod voor mechanische recyclage te garanderen.
Om de materiaalrecyclage van houtafval te diversifiëren wordt verder ingezet op onderzoek naar innovatieve materiaaltoepassingen voor post-consumer houtafval.

Voor meer informatie vindt u hieronder de link naar het Actieplan voedselverlies en biomassareststromen circulair 2021-2025:
Nederlandstalige versie en Engelstalige versie.