Grote Calie

De Grote Calie is historisch verontreinigd door een voormalige leerlooierij in Oud-Turnhout. Er is voornamelijk chroom in hoge concentraties aangetroffen in de waterbodem van de beek. Dit metaal komt vooral voor als driewaardig en zeswaardig chroom. Zeswaardig chroom is beter oplosbaar en dus ook makkelijker opneembaar door planten en organismen dan driewaardig chroom. De vorm waarin chroom aanwezig is hangt af van verschillende omgevingsfactoren, zoals bijvoorbeeld de pH van de bodem.

De chroomverontreiniging is in de eerste plaats in het sediment van de Caliebeek aanwezig. We verwachten ze echter ook terug te vinden in oeverbodems en overstromingsgebieden. Ook de diepere vaste bodem onder de Caliebeek wordt bemonsterd.

Er zijn al verschillende verkennende onderzoeken en staalnamecampagnes uitgevoerd. Dit niet enkel om de concentraties aan chroom te meten, maar ook om de biologische beschikbaarheid en mogelijke toxiciteit ervan te beoordelen.  

In LIFE NARMENA volgen we ook nutriëntenconcentraties op, voornamelijk fosfor. De concentraties die tot nu toe gemeten werden zijn niet schadelijk voor de mens. Ze kunnen wel voor eutrofiëring zorgen en bodem- en waterflora en -fauna verstoren. Dit is vooral van belang voor de beoogde habitats en soorten in het Winkelsbroek. De oorsprong van de nutriënten kan variabel zijn. Het kan gaan over uitspoeling vanuit stroomopwaartse landbouwgronden die via overstroming van de Grote Calie in het reservaat terechtkomen of om nutriënten in het grondwater dat in het reservaat naar boven kwelt.

Indien nodig worden er plantgeassocieerde bacteriën toegevoegd met gepaste afbraakmechanismen. Zo helpen we de planten te overleven in een milieu met hoge gehaltes aan toxische stoffen zoals zware metalen.

In LIFE NARMENA wordt fytostabilisatie toegepast. Dit is een speciale vorm van fytoremediatie. Hierbij gaan planten en hun micro-organismen bepaalde verontreinigende stoffen in de bodem, rizosfeer of in de wortels stabiliseren of vastzetten, maar niet opnemen. Op deze manier zijn de metalen gefixeerd, en dus niet meer mobiel en biobeschikbaar.

Er zal een fytoremediatieveld worden aangelegd op landbouwgrond en in natuurgebied. Beide zones hebben hun specifieke vereisten die de selectie van de planten en bacteriën kunnen beïnvloeden.

De overstromingszone zal ongeveer 1 hectare groot zijn en zal dus chroom en nutriënten uit het stromende water zuiveren. Het wordt aangelegd op een oeverperceel net voor de Grote Calie het Winkelsbroek in stroomt. Op deze manier voorkomen we dat de verontreiniging zich verder stroomafwaarts verspreid.

Stand van zaken

De nulmonitoring van het slib, bodems, oppervlaktewater en grondwater is afgerond. Voor de fytoremediatie heeft de Unversiteit van Hasselt een haalbaarheidsstudie met potproeven uitgevoerd. Dit omvat de selectie van het meest geschikte fytoremediatiemechanisme (met de focus op fytostabilisatie van chroom), de identificatie van de meest geschikte planten en bacteriën en een grondige evaluatie van de haalbaarheid.

Beide pilootprojecten zijn opgenomen in een eerste gefaseerd bodemsaneringsproject. De fytoremediatievelden werden reeds beplant, en bestaande planten werden geselecteerd voor monitoring. De inoculatie voorzien we in de lente van 2023.

De aanleg van het artificeel drasland staat gepland voor het najaar van 2022. Eerst starten we met graafwerken om de overstromingszone en sedimentvang vorm te geven. Het drasland krijgt ook een overrijdbare strook en de sedimentvang wordt verstevigd. Als laatste planten we moerasvegetatie aan. De werken zullen zo'n 6 weken in beslag nemen. De jaren hierna wordt het sedimenttransport en oppervlaktewater gemonitord. 
 

• Een verbeterde weerstand tegen overstromingen;
• Een verbeterde waterkwaliteit;
• Een toename van waterbergingscapaciteit;
• Een afname in biologische beschikbaarheid van chroom in de (water)bodem;
• Een afname van chroomconcentraties in het oppervlaktewater;
• Een vermindering in CO2-uitstoot;
• Een verhoogde bescherming en verbetering van de biodiversiteit.