LIFE NARMENA

Grote Calie

De Grote Calie, een zijbeek van de Aa, is stroomafwaarts van de voormalige leerlooierij in Oud-Turnhout verontreinigd met chroom. Op de oevers van de Grote Calie zijn er twee types natuurgebaseerde saneringstechnieken gepland, net stroomopwaarts van het natuurgebied Winkelsbroek.

English

Bos, heidelandschappen en beekvalleien

De Grote Calie ontspringt in Arendonk en mondt uit in de Aa rond Tielen. Het studiegebied van LIFE NARMENA omvat de Grote Calie en zijn oevers- en overstromingsgronden tussen Zevendonk tot en met het natuurreservaat Winkelsbroek. De Grote Calie stroomt hier voornamelijk door agrarisch gebied met een ecologisch belang.

Het Winkelsbroek omvat zo’n 24 hectare met belangrijke moerascomplexen die deel uitmaken van het Natura2000 beschermd habitatrichtlijngebiedBos- en heidegebieden ten oosten van Antwerpen. Dit Natura2000 gebied bestaat voornamelijk uit een mix van bossen, heidelandschappen, en beekvalleien. Vele vijvers werden gebruikt om te vissen of voor turfwinning. Na vele jaren natuurbeheer in het Winkelsbroek door Natuurpunt, met de steun van de stad Turnhout, is de natuur er weer zo goed als hersteld en is het er mooi wandelen.

Chroomverontreiniging

De Grote Calie is historisch verontreinigd door een voormalige leerlooierij in Oud-Turnhout. Er is voornamelijk chroom in hoge concentraties aangetroffen in de waterbodem van de beek. Dit metaal komt vooral voor als driewaardig en zeswaardig chroom. Zeswaardig chroom is beter oplosbaar en dus ook makkelijker opneembaar door planten en organismen dan driewaardig chroom. De vorm waarin chroom aanwezig is hangt af van verschillende omgevingsfactoren, zoals bijvoorbeeld de pH van de bodem.

De chroomverontreiniging is in de eerste plaats in het sediment van de Caliebeek aanwezig. We verwachten ze echter ook terug te vinden in oeverbodems en overstromingsgebieden. Ook de diepere vaste bodem onder de Caliebeek wordt bemonsterd.

Er zijn al verschillende verkennende onderzoeken en staalnamecampagnes uitgevoerd. Dit niet enkel om de concentraties aan chroom te meten, maar ook om de biologische beschikbaarheid en mogelijke toxiciteit ervan te beoordelen.

In LIFE NARMENA volgen we ook nutriëntenconcentraties op, voornamelijk fosfor. De concentraties die tot nu toe gemeten werden zijn niet schadelijk voor de mens. Ze kunnen wel voor eutrofiëring zorgen en bodem- en waterflora en -fauna verstoren. Dit is vooral van belang voor de beoogde habitats en soorten in het Winkelsbroek. De oorsprong van de nutriënten kan variabel zijn. Het kan gaan over uitspoeling vanuit stroomopwaartse landbouwgronden die via overstroming van de Grote Calie in het reservaat terechtkomen of om nutriënten in het grondwater dat in het reservaat naar boven kwelt.

Saneringswerken en planning

In het onderzoeksgebied van de Grote Calie voorziet LIFE NARMENA twee natuurgebaseerde saneringstechnieken: Bacterie geassisteerde fytoremediatie en een ‘Constructed wetland’. Naast de pilootproeven van beide technieken zijn ook de sanering van een natuurlijke turfput in het Winkelsbroek en de uitbreiding van broekbos op voormalige landbouwgrond gepland.

Bacterie geassisteerde fytoremediatie

De bedoeling van deze techniek is om geselecteerde planten de verontreiniging te laten opnemen en vervolgens te laten afbreken tot een onschadelijke vorm en/of op te slaan in de plantenweefsels. De planten worden zo geselecteerd dat ze in de omgeving waar ze worden aangebracht niet invasief zijn en geen negatieve invloed hebben op de inheemse flora en fauna.

Indien nodig worden er plantgeassocieerde bacteriën toegevoegd met gepaste afbraakmechanismen. Zo helpen we de planten te overleven in een milieu met hoge gehaltes aan toxische stoffen zoals zware metalen.

In LIFE NARMENA wordt fytostabilisatie toegepast. Dit is een speciale vorm van fytoremediatie. Hierbij gaan planten en hun micro-organismen bepaalde verontreinigende stoffen in de bodem, rizosfeer of in de wortels stabiliseren of vastzetten, maar niet opnemen. Op deze manier zijn de metalen gefixeerd, en dus niet meer mobiel en biobeschikbaar.

Er zal een fytoremediatieveld worden aangelegd op landbouwgrond en in natuurgebied. Beide zones hebben hun specifieke vereisten die de selectie van de planten en bacteriën kunnen beïnvloeden.

Constructed wetland of artificieel drasland

Een ‘Constructed wetland’ of artificieel drasland is een kunstmatig aangelegde overstromingszone waarin water op een natuurlijke manier wordt gezuiverd.

De Constructed wetland bestaat uit een sedimentenval in de waterloop en een overstromingszone op de linkeroever van de Grote Calie. Het beekwater remt af zodra het in de sedimentvang terechtkomt. Dan heeft het slib tijd om te bezinken. De verontreiniging is voornamelijk gebonden aan slibdeeltjes en zal bijgevolg in de sedimentvang achterblijven. Vooral bij hoge debieten, bijvoorbeeld in de winter of na een sterke regenbui, zal de overstromingszone worden aangesproken. De vegetatie die in het drasland groeit zal helpen om het verontreinigd slib vast te houden.

De overstromingszone zal ongeveer 1 hectare groot zijn en zal dus chroom en nutriënten uit het stromende water zuiveren. Het wordt aangelegd op een oeverperceel net voor de Grote Calie het Winkelsbroek in stroomt. Op deze manier voorkomen we dat de verontreiniging zich verder stroomafwaarts verspreid.