Duurzaam voorraadbeheer van stortplaatsen

Dankzij de inspanningen die reeds geleverd werden in de transitie naar een circulaire economie, wordt er vandaag de dag nog minder dan 2% van al het afval gestort. Daartegenover staan wel de 3318 oude stortplaatsen die samen een oppervlak innemen van ongeveer 160km², vergelijkbaar met de oppervlakte van de stad Gent (inventarisatie 2018). Dit zijn vaak onderbenutte sites en dat in een regio als Vlaanderen met een hoge ruimtedruk. Via het concept ‘Duurzaam voorraadbeheer van stortplaatsen’ (Dynamic Landfill Management – DLM), willen we deze stortplaatsen gaan bekijken en behandelen binnen de principes van een circulaire economie. Stortplaatsen worden niet langer gezien als louter statische constructies die voor de eeuwigheid zijn ontworpen, maar als dynamische voorraden van materiaal, energie en ruimte die vroeg of laat een meerwaarde opleveren voor de leefomgeving en de lokale economie.

In 2015 keurde de Vlaamse Regering, op voorstel van minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege, de OVAM-conceptnota over het duurzaam voorraadbeheer van stortplaatsen goed. Het gaat om een vernieuwend concept waarbij het langetermijnbeheer van voormalige stortplaatsen centraal staat, met een optimale en duurzame integratie van in de leefomgeving als belangrijkste krachtlijnen. Het doel van DLM is een geïntegreerde benadering nastreven zodat de perceptie van een stortplaats evolueert van storend object naar harmonisch geheel, door de negatieve effecten zoveel mogelijk te reduceren en de positieve te maximaliseren. Dit doen we met respect voor de EU reguleringen en wetgeving in de breedste zin van het woord: afvalbeheer, klimaatverandering, overstromingsrisico’s, verharding, de bouwshift en biodiversiteit. Dit sluit aan bij het concept van 'ruimte als grondstof' of land recycling en ligt volledig in lijn met onze Vlaamse noden en die van de EU om gedegradeerd land op te waarderen en te herbestemmen, specifiek door de herontwikkeling van brownfields zoals stortplaatsen aan te moedigen. Deze dynamische aanpak ligt volledig in lijn met de recentste beleidsontwikkelingen in Vlaanderen en Europa, zoals geformuleerd in de EU Soil Strategy for 2030. 

Enhanced Landfill Mining (ELFM) is één mogelijk scenario binnen het Duurzaam Voorraadbeheer van Stortplaatsen dat bij kan dragen aan de steeds stijgende vraag naar grondstoffen en energiebronnen. Naast land recycling streeft ELFM ook naar een zo duurzaam mogelijke valorisatie van materialen en energie uit een stortplaats via ontginning of landfill mining.  Zowel het oppervlak als de inhoud van het stort worden hierbij dus gevaloriseerd. Dit houdt in dat er een maximalisatie is van materiaalrecyclage evenals een optimale energieproductie. Uit enkele proefprojecten bleek dat dit op korte termijn voor vele stortplaatsen echter niet haalbaar is, en daarom is het concept vooral van toepassing op industriële mono-stortplaatsen met een hoge homogeniteit. Voor de overige stortplaatsen (het merendeel) is er in tussentijd de noodzaak om een duurzame invulling te geven aan deze ‘verloren’ voorraden. Om dit te ondersteunen hebben we het concept 'duurzaam tussentijds gebruik van stortplaatsen' (interim use) uitgewerkt. 

Bovenstaande concepten worden ook in Europa opgepikt, gesteund en toegepast. De Europese projecten en netwerken EURELCO, MINEA, NEW-MINE, RAWFILL, COCOON en REGENERATIS waaraan OVAM deelnam, speelden hierbij een belangrijke rol. 

Wanneer het ontginnen van een stortplaats niet haalbaar is, is een andere vorm van duurzaam voorraadbeheer gewenst. Dit beheer kan verschillende vormen aannemen. Het is vooral belangrijk dat de uiteindelijke keuze past binnen de dynamiek van de omgeving en de beleidsdoelstellingen die spelen op Vlaams en of Europees niveau. Zo bekijkt de OVAM momenteel voor welke stortplaatsen bebossing een mogelijke piste kan zijn, daarbij bijdragend aan de doelstellingen uit het regeerakkoord, klimaatadaptatie en mitigatie door middel van koolstof opslag. Het zou echter ook kunnen dat er een lokale vraag is naar groene energie en dat het plannen van zonnepanelen een geschikte beheer optie is. Ook een stortplaats op een droogte- of overstromingsgevoelige locatie vereist een specifiek beheer in functie van de lokale beleids- en ruimtevragen.