Welke stoffen vervuilen de bodem?

PFAS, asbest, minerale olie, zware metalen, cyaniden ... zijn chemische stoffen die tot bodemverontreiniging kunnen leiden.

PFAS

Informatie over de kenmerken, verspreiding, risico's en maatregelen van PFAS kunt u vinden op de specifieke website over PFAS.
Wenst u meer informatie over de acties die de OVAM uitvoert op de terreinen waar in het verleden een hevige brand heeft gewoed en waar geblust of geoefend werd met fluorhoudend schuim? U vindt deze op PFAS-vervuiling.

Asbest

Wat is asbest?

Asbest is een verzamelnaam voor een aantal soorten minerale vezels die chemisch verschillend zijn, maar wel een gelijkaardig gedrag vertonen. Asbest werd in het begin van de 20e eeuw beschouwd als een wondermateriaal: deze minerale vezel was sterk, elektrisch en akoestisch isolerend, bestand tegen chemicaliën, tegen weer en wind en bovendien goedkoop.

Redenen genoeg waarom de industrie asbestvezels op grote schaal in talrijke producten verwerkte. U vindt asbest onder meer terug in dakbedekkingen en gevelbekledingen (asbestcement), in vuurbestendige platen, in remschoenen van voertuigen, in en onder vinylvloertegels, als isolatiemateriaal rond leidingen, als spuitasbest rond draagbalken en in talrijke andere producten.
Op deze overzichtspagina vindt u meer informatie over omgaan met asbest.

Zware metalen

Wat zijn zware metalen?

Zware metalen zijn stoffen die vergeleken met water, vrij zwaar zijn, namelijk met een soortelijke massa groter dan 4,0 g/cm³ en met een mogelijke toxiciteit. Er zijn een 7-tal zware metalen die schadelijk zijn voor de gezondheid van de mens: Arseen, lood, cadmium, chroom, kwik, antimoon, nikkel. Ook koper en zink, hoewel de essentiële sporenelementen alleen in overdosering toxisch zijn, rekenen we tot de zware metalen.

Hoe komen zware metalen in het milieu terecht?

De meeste zware metalen zijn van nature aanwezig in de bodem. De gehaltes variëren naarmate de plaats op de wereld. Menselijke activiteit kan ervoor zorgen dat de natuurlijke gehaltes enorm toenemen tot waarden die schadelijk zijn voor onze gezondheid. De huidige milieuwetgeving waakt erover dat dat niet gebeurt. Toch bestaan er nog plaatsen die ernstige vervuiling meedragen uit het verleden.

Hoe komt u in contact met zware metalen?

Zware metalen komen op verschillende manieren in ons lichaam terecht:

Via het inademen en opeten van stof: lucht bevat een hoeveelheid stof. Op dat stof kunnen zware metalen vastgehecht zijn. Dat stof vinden we onder andere terug in sigarettenrook, uit schoorstenen, opwaaiend stof van vervuilde grond.
Via verontreinigd water, met name via oude loden drinkwaterleidingen of het gebruik van verontreinigd grondwater als drinkwater of sproeiwater voor groententeelt.
Via onze voeding: planten en dieren nemen zware metalen op vanuit de bodem en het grondwater. Vervuild stof dwarrelt eveneens neer op onze groenten. Omdat zware metalen niet afbreekbaar zijn, stapelen ze zich op, ook in ons lichaam.

Zijn zware metalen schadelijk voor uw gezondheid?

Zware metalen veroorzaken ernstige gezondheidsproblemen als ze opgenomen worden in ons lichaam. Veel hangt af van het type zwaar metaal dat u binnen krijgt en van de hoeveelheid. De buurt waarin u woont, uw levenswijze, uw voeding en uw leeftijd spelen allemaal mee in de aard en de ernst van de mogelijke gezondheidseffecten.

In deze brochure vindt u meer informatie over de specifieke gezondheidseffecten.

Cyaniden

Men vindt bodemverontreinigingen met cyaniden onder andere ter hoogte van voormalige gassites of ter hoogte van zoutopslagplaatsen ('antiklontermiddel').

In voormalige gasfabrieken werd stadsgas meestal gezuiverd door het over 'ijzeraarde' te leiden. In de ijzeraarde vormde het cyanide Berlijns blauw, met karakteristieke blauwkleuringen tot gevolg. Vaak werd ijzeraarde over het terrein uitgestrooid als herbicide. Bijgevolg is het grondwater op de voormalige gasfabrieksterreinen vaak over grote oppervlakten verontreinigd met cyanide. In de bodem vertoont cyanidehoudend materiaal een blauwe kleur, als dunne blauwe laagjes of kleine blauwe brokjes.

Minerale olie

Meestal wordt bodemverontreiniging veroorzaakt door lekken en morsen van olieproducten zoals benzine, diesel en stookolie.

Minerale olie is een heterogeen mengsel van verschillende verbindingen. Zijn samenstelling bepaalt wat de blootstellingsrisico's zijn voor mens en milieu, en of de verontreiniging te saneren valt.
Door het toepassen van een fractioneringsmethode voor de analyse van petroleumkoolwaterstoffen (EPK- en VPK-methode) kan rekening worden gehouden met deze samenstelling van minerale olie om zo de risico's en de saneerbaarheid van een verontreiniging te bepalen.

PAK

Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen zijn een groep van honderden organische stoffen opgebouwd uit twee of meer benzeenringen, welke vooral in de belangstelling staan vanwege de carcinogene eigenschappen. PAK ontstaan bij onvolledige verbranding of verkoling van diverse koolstof bevattende materialen. Daartoe behoren onder andere fossiele brandstoffen, voedingsmiddelen en hout. PAK worden bijvoorbeeld gevormd bij de vergassing van kolen, bij het aanbranden van eten (barbecueën), het verstoken van brandstof en het zit ook in sigarettenrook.

Gelet op het groot aantal verbindingen, is het niet relevant om voor elke individuele PAK een bodemsaneringsnorm vast te stellen. Daar PAK meestal gezamenlijk voorkomen en de onderlinge concentratieverhoudingen in het milieu relatief constant zijn, worden slechts 16 PAKs genormeerd. Deze zijn terug te vinden als bijlage bij het VLAREBO.

VOCL

VOCl, ook wel 'gechloreerde solventen' genoemd, worden voornamelijk gebruikt in de droogkuissector (Perchloorethyleen), in drukkerijen en bij metaalbewerking als ontvettingsmiddel. Het zijn vloeistoffen met een densiteit groter dan die van water en een geringe tot zeer geringe wateroplosbaarheid. In een bodemzone die in contact komt met pure VOCl-vloeistof, blijft een zekere restverzadiging aan puur product aanwezig (zaklaag, DNAPL: Dense Nonaqueous Phase Liquid).

Door de eigenschappen van gechloreerde solventen, zijn saneringen van dit type verontreiniging complexe en langdurige processen. De verontreiniging heeft niet enkel een rechtstreekse impact door de mogelijke blootstelling aan contaminanten. Indirect wordt ook herontwikkeling geremd en wordt de levenskwaliteit aangetast door de onzekerheid en door het trage traject van onderzoek en sanering.