Winterbeek

Het valleigebied van de Winterbeek wordt gekenmerkt door zeer natte veengronden waar mineraalarm grondwater opwelt. Men vindt er nog zeldzame soorten zoals wateraardbei, waterdrieblad en veenmossen - kenmerkend voor voedselarme omstandigheden.

Meer stroomafwaarts, in de Demerbroeken, zijn er dan weer uitgestrekte rietmoerassen en natte ruigten waar tal van vogelsoorten komen broeden. De omliggende droge Diestiaanheuvels zijn dan weer een ideale groeiplaats voor blauwe bosbes, struikheide, dalkruid.

Door de afwisseling van droge en natte omstandigheden en de overgang van voedselarme naar voedselrijke milieus herbergt de vallei van de Winterbeek een grote variatie aan biotopen, elk met hun typische fauna en flora. De vallei is daarom van uitzonderlijk belang voor het natuurbehoud en de biodiversiteit in Vlaanderen.

Grote delen van de vallei zijn aangeduid als natuurreservaat en genieten als Habitatrichtlijngebied zelfs bescherming op Europees niveau. Het is dan niet verwonderlijk dat dit authentieke beeklandschap veel wandelaars en natuurliefhebbers aantrekt. Landbouw en bewoning in het valleigebied zijn beperkt aanwezig. De landbouwers ter plaatse hebben hun landbouwactiviteiten grotendeels afgestemd op de natte eigenschappen van het valleigebied.

Naast de belangrijke natuurfunctie van het gebied, dient de vallei ook als natuurlijk overstromingsgebied. De bergingscapaciteit van de natuurlijke overstromingszones in deze vallei heeft een regulerende werking op hoge afvoeren. Het behoud van de natuurlijke overstromingszones is essentieel om te voorkomen dat meer stroomafwaarts de kans op wateroverlast toeneemt. De structuurkwaliteit van de Winterbeek is zeer waardevol. Er zijn weinig 'menselijke' ingrepen. Zo kent de beek praktisch geen oeververdediging en een nog natuurlijke loop met veel meanders.

De opwaartse sanering van de Winterbeek liep enkele jaren en is nu afgerond. 

Het laatste te saneren deelgebied is dat van de Kloosterbeemden en Demerbroeken. Aangezien dit een waardevol natuurgebied is worden ingrijpende werken waarbij de vervuiling wordt afgegraven best zoveel mogelijk vermeden. Het was van belang eerst de sanering in de stroomopwaarts gelegen deelgebieden af te ronden vooraleer hier te starten. De timing van het LlFE NARMENA proefproject werd hierop afgestemd.

Er werden verschillende maatregelen genomen om het grondwater in het mondingsgebied te verhogen, zodat deze zone vrijwel permanent onder water komt te staan. Zo wordt onder andere water van de Demer opgestuwd en in het gebied geleid. In de ondergrond zullen hierdoor reductieprocessen optreden waardoor er sulfides gevormd worden die zich binden aan de metalen. De mobiliteit en biologische beschikbaarheid verminderen hierdoor sterk, waardoor de verontreiniging zich niet meer kan verspreiden en minder kan worden opgenomen door organismen. Een mogelijk neveneffect van deze techniek is de ongewenste mobilisatie van sommige andere chemische elementen, zoals fosfor, in anaerobe omstandigheden. Dit wordt gemonitord in de eerste jaren na de aanleg van het drasland.

LIFE Narmena realiseert de vernatting in het gebied samen met de Vlaamse Waterweg en Natuur en Bos. Zij plannen namelijk in het kader van het Sigmaplan enkele ingrepen om de Demer veerkrachtiger te maken tegen overstromingen. De Demer is de zuidelijke grens van het Kloosterbeemden. Door bijvoorbeeld een bres in de Demer te implementeren zullen er stroomafwaarts minder overstromingen plaatsvinden én wordt Kloosterbeemden meer vernat. Een win-win dus.

Daarenboven draagt de vernatting bij tot het herstel van de natuurlijke biotoop in dit gebied. Zo zal de natte natuur in de Kloosterbeemden bijdragen tot de habitatherontwikkeling van de Roerdomp en de Bruine Kiekendief.

De werken voor de vernatting in Kloosterbeemden vonden plaats samen met de saneringswerken ter hoogte van de Winterbeek. De werken in dit vierde en laastste deelgebied van de Winterbeek duurden een jaar (september 2022 - september 2023à. 

De conventionele saneringswerken stroomopwaarts zijn afgerond. Het bodemsaneringsproject is in het najaar van 2021 ingediend en begin 2022 conformverklaard. De werken zijn in september 2022 van start gegaan. De sanerings- en inrichtingswerken in het centrale deel van Kloosterbeemden werden begin dit jaar afgerond. Door de werken is het gebied nu al beter in staat om regenwater op te vangen en te bufferen. Eind 2023 zullen via het Sigmaplan project Demervallei nog aanvullende maatregelen worden genomen om ook de grondwaterpeilen te laten stijgen.

Ondertussen begint de rietvegetatie rond de centrale waterplas zich terug te ontwikkelen. Tal van water- en moerasvogels hebben ook al de weg gevonden naar Kloosterbeemden. Met het oog op het herstel van een natuurlijk visbestand, werden in februari en mei al succesvolle visuitzettingen gedaan van kwabaal en snoek. Later dit jaar volgde nog een visuitzetting met vetje. Door de aanwezigheid van meer vis hopen we ook terug een aantal moerasvogels zoals roerdomp en woudaap aan te trekken. Meer informatie over de details van de werken vindt u op www.winterbeek.be
 

• Een verbeterde weerstand tegen overstromingen;
• Een verbeterde waterkwaliteit;
• Een toename van de waterbergingscapaciteit;
• Een afname in biologische beschikbaarheid van cadmium, arseen en radium in de (water)bodem;
• Een mogelijke afname van cadmium, arseen- en radiumconcentraties in het oppervlaktewater;
• Een vermindering in CO2-uitstoot;
• Een verhoogde bescherming en verbetering van de biodiversiteit.