Gezonde grond

Ook bodemdecreten gaan maar beter mee met hun tijd. Om een antwoord te bieden op recente maatschappelijke evoluties zoals de PFAS-problematiek, was het eerste Vlaamse Bodemsaneringsdecreet aan een grondige opfrisbeurt toe. Om die klus te klaren, werd een brede groep experten gerekruteerd, bijgestaan door een klankbordgroep. Na anderhalf jaar samenwerking legden zij een lijvig rapport voor met aanbevelingen om onze bodem in de toekomst nog beter te beschermen. 

Het rapport 'Op weg naar Bodemzorg in 4D', over de toekomst van het Vlaamse bodembeheer kunt u hier downloaden. 
Meer info op https://ovam.vlaanderen.be/bodemzorg-in-4d

Het Vlaams Parlement keurde op 9 mei de wijziging Bodemdecreet ‘quick wins’ goed. De meeste bepalingen gingen op 22 juni van kracht. Enkele opvallende principes? De digitale toegankelijkheid van bodeminformatie, een versterking van het ‘de vervuiler betaalt’-principe en een verstrengde kwaliteitsbewaking voor audits.  

Om bodemverontreinigingsinformatie beter toegankelijk te maken, heeft de OVAM twee hulpmiddelen ontwikkeld: de bodemverontreinigingsfiche en de bodemverontreinigingsverkenner. Hiermee kunnen burgers en professionals makkelijk informatie opvragen over de kwaliteit van de bodem op een bepaald perceel. 

De bodemverontreinigingsfiches kunt u als burger raadplegen via de woningpas (voor eigen percelen) of op de bodemcampagnewebsite. Voor professionals en overheden is er een publiek beschikbare kaartlaag met per perceel een link naar de bijhorende fiche. Zelf met de bodemverontreinigingsfiches of -verkenner aan de slag gaan? 

Gezonde bodems zijn levensnoodzakelijk. Voor zuiver drinkwater, veilig voedsel, biodiversiteit en bescherming tegen extreme weersomstandigheden. In het dichtbevolkte Vlaanderen bieden verontreinigde terreinen, zoals stortplaatsen en brownfields, unieke kansen voor hergebruik. Het Bodemzorgportfolio verzamelt inspirerende voorbeelden van dergelijke herontwikkelingen, met nadruk op duurzaam ruimtegebruik, samenwerking en maatschappelijke meerwaarde. Het portfolio wordt voortdurend uitgebreid en roept lokale besturen, overheden, projectontwikkelaars en andere betrokkenen op om hun projecten te delen en zo bij te dragen aan een gezonde, levende bodem. Laat u inspireren.

Met zijn 20 jaar is de Vlaamse grondverzetsregeling meer dan volwassen. De bepaling zorgt ervoor dat uitgegraven grond op een milieuvriendelijke en veilige manier wordt verwerkt. Onmisbaar dus bij bouwprojecten of infrastructuurwerken. De regelgeving van het grondverzet legt vast hoe de grond moet worden gekeurd, getransporteerd en hergebruikt om de bodemkwaliteit te beschermen. De bodembeheersorganisaties staan in voor de opvolging en traceerbaarheid van de grondstromen in het Vlaamse Gewest. De OVAM fungeert als toezichthouder. 

Tijdens het 20-jarig jubileumfeest op 7 mei 2024, georganiseerd door de Grondbank vzw, werd stilgestaan bij de evolutie van de regeling en toekomstige uitdagingen, zoals het invoeren van bredere indicatoren voor bodemkwaliteit en regeneratieve bodemzorg. Bekijk de aftermovie. 

Het programma Grond + Zaken wil het belang van een gezonde bodem in de kijker zetten en een goede bodemzorg stimuleren. In een verkennende analyse werd de centrale vraag gesteld hoe we in Vlaanderen beter met onze bodem omgaan? Over die kwestie bogen de OVAM en beleidspartners zich in een onderzoek dat zich toespitst op duurzame manieren om landbouwgrond en open ruimte te beheren. Via co-creatieve workshops deelden betrokken actoren hun dagelijkse uitdagingen. De uitkomst benadrukt het belang van een regeneratieve aanpak waarin we de bodem zien als een essentieel ecosysteem. En die aanpak wordt onderverdeeld in drie categorieën: 

• Doen: praktische acties op korte termijn, zoals financiële steun voor duurzaam bodemgebruik. 

• Denken: plannen op middellange termijn, zoals regionale projecten om de bodemkwaliteit te verbeteren. 

• Willen: grote systeemveranderingen op lange termijn, waarbij bodemzorg een vast onderdeel wordt van hoe we met ruimte omgaan. 

Het volledige rapport lezen?

Het Kenniscentrum Innovatieve Saneringstechnieken (KIS) is een Vlaams samenwerkingsverband tussen overheden, kennisinstellingen en bedrijven, waaronder de OVAM. Het centrum richt zich op het verzamelen en verspreiden van informatie over sanerings- en zuiveringstechnieken voor chemische verontreiniging van bodem, water en lucht. Daarnaast initieert KIS demo- en pilootprojecten om wetenschappelijke en technologische kennis om te zetten in innovaties binnen bedrijven. 

Het afgelopen jaar lanceerde KIS twee projectvoorstellen rond innovatieve saneringstechnieken, met specifieke focus op PFAS-gerelateerde uitdagingen. Meer informatie over KIS, projecten en evenementen vindt u op de officiële website.  

Recent onderzoek in Vlaanderen heeft aangetoond dat brandblusoefenterreinen waar PFAS-houdend blusschuim is gebruikt, een verhoogd risico op PFAS-verontreiniging in de bodem en het grondwater vertonen. Daarom heeft de Vlaamse regering besloten dergelijke brandblusoefeningen expliciet te kwalificeren als risicovol binnen de bodemwetgeving. De terreinen worden onderworpen aan een oriënterend bodemonderzoek om eventuele PFAS-verontreiniging op te sporen en te beoordelen of verdere maatregelen nodig zijn.

In deze meetcampagne werden 387 grondwaterstalen genomen en 73 bodemstalen in PFAS-onverdachte locaties, gespreid over Vlaanderen. Op 88 % van de 387 onderzochte grondwaterstalen werd minstens één PFAS-component aangetroffen. In de bodem werd enkel PFOS gemeten in iets meer dan 50 % van de stalen.  

Deze bevindingen tonen aan dat PFAS kunnen voorkomen in gebieden zonder tot op heden aanwijsbare PFAS-bronnen. Dat maakt het noodzakelijk om bronnenonderzoek voort te zetten, de verspreiding van PFAS beter in kaart te brengen en mogelijke gezondheids- en milieueffecten verder te onderzoeken. De OVAM blijft daarom inzetten op monitoring en onderzoek om de impact van PFAS-verontreiniging beter te begrijpen en aan te pakken. Lees meer over het onderzoek. 

Een groeiend probleem vraagt om een kordate aanpak. De OVAM publiceerde een rapport dat niet enkel een overzicht bevat van het gebruik en de verwerking van PFAS-houdende producten in industriële processen, maar ook van de productie ervan, en de verwerking van afval dat PFAS bevat. De lijst dient als waardevol hulpmiddel voor bodemsaneringsdeskundigen om activiteiten waarbij PFAS werden/worden gebruikt te identificeren.  

Op basis van deze inzichten heeft de OVAM de richtlijnen voor bodemsaneringsdeskundigen aangepast. Meer informatie is te vinden in het rapport. 

Op het PFAS-evenement deelde de OVAM haar kennis en expertise over verschillende PFAS-gerelateerde onderwerpen. Het ging onder meer over duurzame alternatieven voor PFAS, manieren om innovatie en kennisdeling te versnellen en geavanceerde monitoringstechnieken voor PFAS in bodems. De eerste dag werd afgesloten met een sessie over het de vervuiler betaalt-principe, waarbij de mogelijkheden werden verkend om dit toe te passen op PFAS-productie. Dag twee stond in het teken van de lancering van het Kenniscentrum Innovatieve Saneringstechnieken (KIS). De tweedaagse werd afgesloten met bedrijfsbezoeken aan onder andere Indaver en GRC Kallo. Deelnemers kregen zo inkijk in de behandeling van PFAS-houdend afval en grondwaterzuivering. Alle presentaties en sfeerbeelden zijn terug te vinden op de website van het event.  

Om PFAS-verontreiniging bij de voormalige papierfabriek De Naeyer in Willebroek en het natuurgebied Broek De Naeyer aan te pakken, werd het Europese LIFE-project PFASTER in het leven geroepen. Het onderzoekt de samenstelling en verspreiding van PFAS uit de papierindustrie en test natuurgebaseerde saneringstechnieken, zoals micro-organismen en planten, om vervuiling te verminderen. Dit helpt niet alleen het milieu, maar ook de otterpopulatie. De OVAM werkt samen met tien partners, waaronder VMM, INBO, VITO en KU Leuven. De Europese Commissie financiert 60 % van het project.