Ons verhaal
Afval recycleren
Huishoudelijk afval 2022
Daling huishoudelijk afval en restafval zet zich verder door en versnelt zelfs nog
De hoeveelheid restafval — de som van huisvuil, grofvuil en straat- en veegvuil — daalde verder tot 128 kg per inwoner. Dat is 12 kg minder dan in 2021 en 10 kg onder de doelstelling. In 2022 werd 69 % van het huishoudelijk afval selectief ingezameld en 61 % werd gerecycleerd of gecomposteerd. De rest werd grotendeels verbrand met energierecuperatie. Slechts 1,5 % kwam nog op een stortplaats terecht.
In 2023 nam de Vlaamse Regering het nieuwe Lokaal Materialenplan 2023-2030 aan. Dat legt de lat voor huishoudelijk restafval op 100 kg per inwoner tegen 2030.
Cijfers hergebruik
Vlaamse kringloopcentra blijven succesverhaal voor lokale circulaire economie
De sector bestaat uit 27 erkende kringloopcentra die ondertussen 165 winkels uitbaten, variërend van grote winkels met een ruim aanbod tot kleine stadsboetieks met decoratie, accessoires en textiel. Samen zijn ze jaarlijks goed voor 7 miljoen klanten. In de volledige kringloopsector, van inzameling naar verwerking tot verkoop, zijn 5223 voltijdse medewerkers (vte) aan de slag: een combinatie van doelgroepmedewerkers uit de sociale economie, omkadering, vrijwilligers, art. 60-medewerkers (werknemers die ter beschikking worden gesteld door het OCMW) en andere werkvormen. De sector geeft opleidingen en begeleiding aan kwetsbare groepen met een afstand tot de arbeidsmarkt. De tewerkgestelde mensen worden opgeleid tot specialisten in materialen, hergebruik, logistiek en verkoop en — als dat haalbaar is — ook in het herstellen van elektrische en elektronische apparaten.
Cijfers matrassen
510 000 matrassen selectief ingezameld sinds start aanvaardingsplicht in 2021
Sinds 1 januari 2021 zijn producenten en invoerders van matrassen verantwoordelijk voor de inzameling en verwerking van afgedankte matrassen. Zij kunnen zich daarvoor aansluiten bij het beheerorganisme Valumat. In 2022 werd 6189 ton aan afgedankte matrassen ingezameld in Vlaanderen: 5176 ton selectief en 1013 ton via het grofvuil. Dat komt neer op 345 000 selectief ingezamelde matrassen, een sterke stijging vergeleken met de 165 000 matrassen van 2021. Het totale aantal matrassen ingezameld dankzij de aanvaardingsplicht komt zo op 510 000.
Van de 5176 ton selectief ingezamelde matrassen in Vlaanderen ging 4645 ton naar ontmanteling, 151 ton naar hergebruik en 122 naar verbranding met energierecuperatie. Met die cijfers overtreft Valumat de verwachtingen. In 2022 haalde Valumat een inzamelpercentage van 61 % en een recyclagepercentage van 47 %, ver boven de doelstellingen van respectievelijk 30 % en 10 %. Tegen 2025 moet de inzameling in Vlaanderen stijgen tot 65 % en de recyclage tot 50 %.
Valumat werkt samen met verschillende erkende kringloopcentra. De centra zamelen potentieel herbruikbare matrassen in en verkopen ze tegen lage prijzen, na een controle op kwaliteit en herbruikbaarheid. Niet-verkoopbare matrassen worden via het Valumat-systeem verwerkt.
In 2022 zamelden de aangesloten kringloopcentra 17 726 matrassen in, wat neerkomt op zo’n 266 ton, waarvoor een vergoeding voorzien werd door Valumat. Van het totale aantal brachten ze 10 074 matrassen, of zo’n 151 ton, weer in gebruik. Dit is een duidelijk signaal dat de kringloopcentra een centrale rol spelen in het hergebruik van producten, in overeenstemming met beleidsinstrumenten zoals de Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) of convenanten met producenten. Bijkomend betekent de effectieve levensduurverlenging van deze materialen en producten ook een enorme milieuwinst en zorgt het voor een lokale CO2-reductie.
Bedrijfs(rest)afval
Vanaf 2024 laat elk bedrijf keukenafval en etensresten selectief inzamelen
Campagne moet aanzetten tot beter sorteren van bedrijfsafval
In mei 2023 lanceerde de OVAM in samenwerking met Valipac en Fost Plus een campagne om bedrijfsleiders te sensibiliseren rond sorteren op de werkvloer. Dat was nodig, want uit de resultaten van de sorteeranalyse in 2021-2022 bleek dat de helft van het bedrijfsrestafval nog altijd uit recycleerbare materialen bestond. Nochtans kennen we de sorteerregels maar al te goed, want thuis zijn we wél sorteerkampioenen. Cruciaal is dan ook dat werknemers de kans krijgen om correct te sorteren, bijvoorbeeld via de sorteereilanden die zijn voorzien. De ‘Never Alone!’-campagne bracht die boodschap op een ludieke, dansbare manier over, met materiaal voor online- en printproducten in een retro 90’s-jasje.
Bekijk hier de campagnepagina van ‘Never Alone!'.
Zwerfvuil
Acties Mooimakers
Mijn Mooie Straat
Het digitale platform van Mooimakers, Mijn Mooie Straat, kreeg er in 2023 een nieuwe module bij, naast de drie bestaande. Dankzij de nieuwe monitoringmodule kunnen gemeenten probleemlocaties nog beter in kaart brengen en zowel de problematiek als de impact van de maatregelen monitoren. Lokale besturen kunnen zo op een gebruiksvriendelijke wijze de evolutie van zwerfvuil en sluikstort (aantal stuks, gewicht, volume) opvolgen op projectsites. De module is bovendien verbonden met de kenniswijzer van Mooimakers en geeft zo gerichte suggesties op basis van de metingen. In 2023 gebruikten 169 gemeenten Mijn Mooie Straat, waarvan 38 nieuwkomers.
Operatie Proper
In schooljaar 2022-2023 schreven 923 deelnemers zich in voor Operatie Proper: 635 basisscholen, 156 middelbare scholen en 132 jeugdverenigingen. Zo bereikte Mooimakers bijna 23 % van de basisscholen in Vlaanderen, een stijging van 3 % t.o.v. het schooljaar voordien.
Het schooljaar 2023-2024 telt maar liefst 1063 actieplannen voor Operatie Proper. Van de 1063 deelnemers zijn er 883 scholen en 180 jeugdverenigingen. Dat zijn voor het eerst meer dan 1000 deelnemers. Dit schooljaar bereikt Operatie Proper 26 % van de basisscholen en meer dan 15 % van de middelbare scholen.
Campagnes in 2023
Lenteschoonmaak
Geef je lievelingsplek wat liefde
365 opruimacties
Binfluencers
7 influencers tegen zwerfvuil
Week van de handhaving
Acties in 185 Vlaamse steden en gemeenten
Mobiel werkvloerproject voor werkgestraften
Mensen die door de rechtbank een werkstraf kregen opgelegd, kunnen die onder meer uitvoeren door zwerfvuil op te ruimen. Dat kan sinds kort in het mobiele werkvloerproject. De justitiehuizen van het Agentschap Justitie en Handhaving kunnen werkgestraften doorverwijzen voor de uitvoering van hun werkstraf. De OVAM brengt (samen met de lokale Vlaamse partners) de probleemlocaties met zwerfvuil in kaart. Een werkvloerbegeleider coacht de werkgestraften bij de uitvoering van hun werkstraf.
In het najaar van 2022 startte het project in samenwerking met Justitiehuis Turnhout. Tot eind augustus 2023 werd er opgeruimd in zeventien gemeenten in de regio Turnhout, in drie provinciale parken en bij de Vlaamse agentschappen Natuur en Bos, De Vlaamse Waterweg en de Vlaamse Milieumaatschappij. Het project werd in juli 2023 positief beoordeeld en verlengd, maar de focus verschoof naar het arrondissement Antwerpen. In het najaar volgde een overgangsperiode, waarin de activiteiten in regio Turnhout werden afgebouwd en het project een nieuwe start maakte bij Justitiehuis Antwerpen. Nieuwe samenwerkingen werden opgestart bij lokale besturen en Vlaamse Agentschappen.
In 2023 ruimde de mobiele ploeg de bermen op langs een traject van 1300 km. De deelnemers vulden bijna 1500 vuilniszakken en verzamelden zo meer dan 11 000 kg zwerfvuil. Ze meldden ook dagelijks verschillende sluikstorten, die opgeruimd werden door de beheerder.
Vernieuwde bevraging inzameling zwerfvuil voor lokale besturen
Volgens de burgerbevraging van het Agentschap Binnenlands Bestuur ondervindt 37 % van de Vlamingen weleens hinder van zwerfvuil. Daarom formuleerde de OVAM concrete doelstellingen in het Lokaal Materialenplan 2023-2030. Tegen het einde van die periode moet de hoeveelheid opgeruimd zwerfvuil met 20 % dalen. Tegelijk mag het aantal stuks zwerfvuil per 100 m² niet significant stijgen en moet het zelfs met 20 % dalen voor bepaalde typeomgevingen, zoals autosnelwegparkings, centrumstraten en stopplaatsen van het openbaar vervoer.
Om die doelstellingen op te volgen, moeten lokale besturen vanaf 2024 de bevraging ‘Inzameling Zwerfvuil en Afval uit Straatvuilnisbakken’ van de OVAM invullen. Een uitgebreide handleiding geeft aan welke gegevens de lokale besturen moeten bijhouden en melden. De OVAM startte in 2023 ook met een begeleidingstraject dat bestaat uit nieuwsbrieven, FAQ’s, online leermodules en fysieke infosessies. Daarnaast voert de OVAM het hele jaar door zwerfvuiltellingen uit in de verschillende typeomgevingen om de evolutie in het aantal stuks zwerfvuil op te volgen.
Cijfers terreincontroles
Handhaving bij bedrijven
In 2023 voerde het team Terreincontrole van de OVAM in totaal 196 inspecties uit bij bedrijven. Het controleerde of bedrijven afgedankte voertuigen, elektrische of elektronische apparaten, matrassen, scheepsafvalstoffen, olie, banden en batterijen correct inzamelden, verwerkten en afvoerden. Ook inspecteerde het of grondverzet op een correcte manier was gebeurd. Daarnaast voerde het team administratieve controles uit bij bedrijven die niet aangesloten waren als invoerder bij Bebat, Recupel, PV Cycle of Valumat. In 34 % van de gevallen stelde het team een overtreding vast. 88 % van de overtreders kreeg een aanmaning of raadgeving, 33 % ontving een proces-verbaal.
De stroomopvolgers – die eveneens deel uitmaken van het team Terreincontrole – gingen ook op pad, specifiek om te controleren wat er gebeurt met batterijen en afgedankte elektrische en elektronische apparatuur (AEEA). Ze zijn geen toezichthouders, maar informeren en sensibiliseren vooral bedrijven, in nauwe samenwerking met de beheerorganismen Bebat en Recupel. De stroomopvolgers voerden in totaal 20 bedrijfsbezoeken uit, voornamelijk bij schroothandelaars en containerdiensten, om de inzameling van AEEA na te gaan. Daarnaast werden 108 bedrijven gecontacteerd via brief en/of telefoon. Deze bedrijven waren niet aangesloten als invoerder bij Bebat en/of Recupel. In totaal stelden de stroomopvolgers in 86 % van de gevallen een overtreding vast en stuurden ze 116 raadgevingen om bedrijven te sensibiliseren.
Eind 2023 ontvingen we de cijfers voor 2022. De cijfers voor 2023 zullen eind 2024 beschikbaar zijn.
Droevige mijlpaal: OVAM-handhavers zwerfvuil stelden al meer dan 10 000 inbreuken vast
Sinds midden 2021 stelt de OVAM handhavers zwerfvuil ter beschikking van lokale besturen, met middelen van Fost Plus. Deze 26 handhavers zijn actief in 125 gemeenten, waar ze ondertussen al 46 935 controles uitvoerden. Daarbij stelden ze in totaal 10 269 bestuurlijke verslagen op voor overtredingen zoals het weggooien van verpakkingen, papier of kauwgum of het niet opruimen van hondenpoep. De overgrote meerderheid van de inbreuken, maar liefst 91 %, had te maken met het achteloos weggooien van sigarettenpeuken.
Proefprojecten digitaal statiegeld
In december 2022 besliste de Vlaamse Regering om in 2025 een statiegeldsysteem in te voeren. Na een publieke oproep van de OVAM werden er in 2023 al proefprojecten met digitaal statiegeld uitgevoerd, om verder te bouwen op het al bestaande systeem van de blauwe pmd-zak en om innovatie kansen te geven. Dat gebeurde o.a. op de Corda Campus in Hasselt, bij KBC in Leuven, in Bobbejaanland, in Center Parcs De Haan en daarbij aansluitend in een zone in Wenduine. Hierbij werden onder andere de doeltreffendheid, toegankelijkheid, gebruiksvriendelijkheid, goede werking en fraudegevoeligheid onderzocht.
In december 2023 publiceerde de OVAM het eindrapport, met onder meer de volgende resultaten op niveau van de proefprojecten:
- Het gebruikte technologische platform functioneerde permanent zonder technische storingen.
- Meer dan 99 % van de codes kon zonder problemen gescand worden.
- De thuisscanners die getest werden in Center Parcs De Haan functioneerden naar behoren.
- Gemiddeld 60 % van de gebruikers in de tweede reeks proefprojecten beoordeelde hun ervaring met het systeem als positief.
- Er werd geen enkele klacht over privacy geregistreerd. Toch geven sommige mensen aan dat ze vanwege de privacy geen gebruik willen maken van digitaal statiegeld.
- De doeltreffendheid kan niet eenduidig beoordeeld worden wegens de beperkte schaal en looptijd van de projecten en het grote aantal potentiële factoren die een impact kunnen hebben op het zwerfvuil, zoals een toegenomen communicatie.
De stuurgroep formuleerde een aantal aanbevelingen om het systeem van digitaal statiegeld eventueel op te schalen. Er zal (minstens tijdelijk) aanvullend een systeem van fysieke inzamelpunten nodig zijn om voldoende toegankelijkheid te garanderen voor alle doelgroepen.
Vlarema 9
Vlaamse Regering wil de impact van kunststofproducten op het milieu beperken
De belangrijkste krachtlijnen uit Vlarema 9:
- verplicht gebruik van recyclaat in acht specifieke kunststoftoepassingen voor overheidsgebruik;
- een kader voor de selectieve inzameling op de werf en de nasortering van verschillende fracties bouw- en sloopafval;
- een traject om herbruikbare bekers en cateringmaterialen te promoten of te verplichten;
- wijzigingen in de procedure voor grondstofverklaringen om het veilig gebruik van gerecycleerde grondstoffen te waarborgen;
- reglementering voor het gebruik van houtsnippers als bodembedekker, bodemverbeteraar of meststof;
- einde-afvalcriteria voor opgewerkte afvalolie en brandstofresten bij de productie van scheepsbrandstof;
- een normenkader voor de recyclage van luiers;
- nieuwe rapporteringsverplichtingen voor inzamelaars, handelaars, makelaars en verwerkers van afvalstoffen.