Kunststoffen

Afzetmarkt voor recyclaat bevorderen

Selectieve inzameling van kunststoffen op het einde van de gebruiksduur volstaat niet om de kunststofkringloop te sluiten.

Het duurzaam sluiten van de kunststofkringloop vergt inspanningen van elke schakel in de kunststofketen. Selectieve inzameling van kunststoffen en verwerking tot recyclaten volstaat niet. Er zijn onder meer ook inspanningen nodig om de recyclaten effectief in te zetten als grondstof in nieuwe producten. Ook het Uitvoeringsplan Kunststoffen 2020-2025, zoals goedgekeurd door de Vlaamse regering op 21 februari 2020, bevat acties die bijdragen tot het algemeen aanvaardbaar maken van kunststofrecyclaat als volwaardige grondstof.

Vraag naar kunststofrecyclaten stimuleren via duurzaam aankoopbeleid

Vanuit haar voorbeeldfunctie kan de Vlaamse overheid een stimulans zijn voor het inzetten van kunststofrecyclaten. Via haar duurzaam aankoopbeleid creëert de overheid een hefboom voor producten op basis van kunststofrecyclaten..

Om een beter zicht te krijgen op de potentiële lokale afzetmarkt voor kunststofrecyclaten en meer input te geven aan het duurzaam aankoopbeleid van overheden, ging OVAM na welke kunststofproducten aangekocht en gebruikt worden door overheidsinstellingen. Er werd nagegaan in welke kunststofproducten nu al (deels) recyclaat wordt ingezet en welke product(groep)en in aanmerking komen om (deels) kunststofrecyclaat in te zetten. De focus lag op producten die bij voorkeur door de Vlaamse of Belgische markt worden geproduceerd. De studie leverde een breed scala aan producten op waarin kunststofrecyclaten ingezet kunnen worden, zonder verlies aan kwaliteit. Dit is een inspiratiebron voor bedrijven en overheden die hun aankopen willen verduurzamen door producten in te kopen gemaakt uit kunststofrecyclaten. Als sluitstuk voor de studie is via een case voor buizen onderzocht welke hindernissen in overheidsbestekken de inzet van kunststofrecyclaten nog kunnen beletten. De studie sluit af met enkele aanbevelingen om deze hindernissen te overkomen. Het rapport van deze studie vindt u onder nuttige documenten.

Net omdat Vlaanderen via haar aankoopbeleid een belangrijke hefboom kan zijn voor de inzet van kunststofrecyclaten, voornamelijk in het segment bouw en openbare aanbestedingen, levert de OVAM voorstellen om de afzet te bevorderen in negen concrete bouwtoepassingen. Het zijn bouwtoepassingen die zonder kwaliteitsverlies of technische bezwaren gemaakt kunnen worden uit kunststofrecyclaat. Het gaat over kunststofbuizen, afdekplaten voor kabelgoten, PVC-raamprofielen, zonwering, vloerbekleding, dakbedekking, isolatie, geluidswanden en geotextiel. Er wordt stilgestaan bij de technische, economische, regulerende en organisatorische knelpunten die het inzetten van kunststofrecyclaten bemoeilijken of onmogelijk maken. Specifieke belangstelling gaat naar standaardbestekken en productfiches van de Vlaamse overheid, waarin een grotere aandacht kan gegeven worden aan gebruik van kunststofrecyclaten. Het volledige rapport kan u onder nuttige documenten terugvinden.

Begin 2022 is een studie opgestart die zal leiden tot verdere voorstellen en acties om afzet van kunststofrecyclaat te bevorderen in andere dan bouwtoepassingen. OVAM wil namelijk nog andere sectoren en toepassingen selecteren met belangrijke opportuniteiten voor kunststofrecyclaten. Net als in de vorige studie komen ook hier de knelpunten in beeld die het gebruik van recyclaat in deze kunststofproducten hinderen of verhinderen. Er worden vervolgens oplossingen gezocht om deze knelpunten weg te werken. In deze studie ligt de focus niet enkel op de Vlaamse markt, maar wordt er ook op Europees niveau gekeken.

Vraag stimuleren door gebruik van kunststofrecyclaat op te leggen

Sedert 1 januari 2021 mogen in het Vlaamse gewest enkel nog afvalzakken worden gebruikt die bestaan uit gerecycleerde kunststoffen. Deze bepaling staat in wijziging 7 van VLAREMA die van kracht is sinds 17 juni 2019.

Dit geldt, op een paar uitzonderingen na, voor alle kunststoffen zakken die bedoeld zijn voor de verzameling en inzameling van afval. Dit betekent dat zowel afvalzakken voor huishoudens als afvalzakken voor bedrijven hieraan moeten voldoen.

De minimale hoeveelheid aan gerecycleerde kunststoffen in afvalzakken is vastgelegd op:

80% vanaf 1 januari 2021, waarvan minstens de helft bestaat uit gerecycleerde postconsumer kunststoffen;
100% vanaf 1 januari 2025, waarvn minstens de helft bestaat uit gerecycleerde postconsumer kunststoffen.

Bestaande voorraden van afvalzakken zonder gerecycleerde kunststoffen, aangekocht vóór 1 januari 2021, kunt u nog gebruiken tot 30 juni 2021.

Voor de volgende toepassingen gelden uitzonderingen:

Biodegradeerbare afvalzakken bestemd voor groen- of gft-afval;
Afvalzakken bestemd voor risicohoudend medisch afval, zoals bedoeld in artikel 5.2.3.3 van VLAREMA, en afvalzakken bestemd voor niet-risicohoudend medisch afval, zoals bedoeld in artikel 5.2.3.5 van VLAREMA;
Afvalzakken bestemd voor asbesthoudende materialen;
Afvalzakken bestemd bouwpuin.

Hoe is dit gebruiksverbod tot stand gekomen?

Circulaire economie

We werken volop aan de transitie van een lineaire naar een circulaire economie. De verbranding (en dus vernietigen) van materiaal mag niet hoog op de prioriteitenladder van een circulaire economie staan. Het is immers de bedoeling om materialen in de kringloop te houden. Dit is één van de redenen waarom we niet langer accepteren dat nieuwe (virgin/primaire) kunststoffen worden toegepast in zakken die onmiddellijk naar verbranding gaan. We verkiezen gerecycleerde kunststoffen als grondstof voor afvalzakken.

Kunststofafval in Europa

Een toenemend aantal landen, waaronder China en India, is niet langer bereid om zo maar buitenlands kunststofafval te recycleren. Om te vermijden dat andere landen in de regio overspoeld worden met kunststofafval van vaak lage kwaliteit, wordt vanaf 1 januari 2021 de regelgeving op de uitvoer van kunststofafval uit de EU aanzienlijk strikter. Op de Europese markt is er nu reeds een overaanbod van afval van kunststoffolies. En het overaanbod zal nog toenemen, door de strengere regelgeving op de export van kunststofafval. Maar door een verplichte hoeveelheid gerecycleerde kunststoffen op te leggen, zal de marktvraag naar gerecycleerde kunststoffen toenemen, waardoor het overaanbod wordt weggewerkt.

Productnormering is een federale bevoegdheid. Via Vlaamse regelgeving kan dus géén marktverbod worden opgelegd voor producten zonder gerecycleerde kunststoffen. Het materialendecreet voorziet wel de mogelijkheid om maatregelen in te voeren die o.m. het gebruik van bepaalde producten en/of materialen verbieden.

Voor afvalzakken was het reeds geruime tijd duidelijk dat het technisch mogelijk was om kwalitatieve zakken te produceren op basis van gerecycleerde kunststoffen en er waren ook reeds voldoende producenten die afvalzakken op basis van gerecycleerde kunststoffen op de Europese markt brachten. Daarom werd in 2019 beslist om met ingang van 1 januari 2021 een Vlaams verbod in te stellen op het gebruik van afvalzakken zonder gerecycleerde kunststoffen.

Verificatiesysteem voor gerecycleerde kunststoffen en ‘recycled content’

Het gebruik van kunststofrecyclaat in een product is niet meetbaar. Toch is het belangrijk om, bij voorbeeld bij gunning van overheidsopdrachten, te kunnen nagaan of gemaakte claims ook effectief gehaald worden. Het gebruik van recyclaat wordt daarom op indirecte wijze (bv. via audit) bepaald. De Belgian Quality Association (BQA) ontwikkelde hiervoor samen met Centexbel het kwaliteitsborgingssysteem QA-CER. QA-CER biedt zowel garanties op het vlak van recyclaatgehalte als op vlak van kwaliteit van het eindproduct met recyclaat.

Binnen de EU zijn ook nog andere, gelijkaardige, systemen ontwikkeld. Het platform PolyCert Europe voorziet een harmonisatie van de bestaande Europese verificatiesystemen voor recyclaatgehaltes.

Raakvlakken tussen stoffen-, product- en afvalwetgeving

Om kunststofrecyclaten als volwaardige grondstoffen te kunnen inzetten, moeten zij niet alleen de juiste technische eigenschappen hebben, maar moet ook worden aangetoond dat het recyclaat zonder risico voor mens en leefmilieu kan worden ingezet in nieuwe producten.
De discussie afvalstof of grondstof kan, ook voor kunststofstromen, worden uitgeklaard met behulp van de handleiding die de OVAM hiervoor heeft opgemaakt. (hier link leggen naar node 11.1 ; afval als grondstof )

Sommige kunststofstromen bevatten stoffen (additieven) die vroeger perfect legaal werden toegevoegd, maar die ondertussen sterk gereglementeerd of zelfs verboden zijn voor gebruik in nieuwe producten. Om te vermijden dat dergelijke kunststofstromen moeten worden vernietigd, zet de OVAM in op onderzoek naar technologie die toelaat om de geviseerde stoffen uit de kunststoffen te verwijderen. De OVAM participeert hiervoor in twee Europese Horizon 2020 projecten: Remadyl & Creator.