Circulaire economie
In een circulaire economie worden tal van strategieën toegepast om materialen en producten zo hoogwaardig mogelijk te blijven inzetten in de economie. Ze worden hersteld, hebben een hoge tweedehandswaarde, zijn upgradebaar, kunnen makkelijk uit elkaar gehaald worden en omgevormd worden tot nieuwe producten. De gekozen materialen zijn bij de geboorte gerecycleerd of biogebaseerd, en bij het levenseinde recycleerbaar of afbreekbaar.
De circulaire economie wil alles wat van waarde is, waardevol houden. Er mag niets verloren gaan. Een wasmachine, bijvoorbeeld, zal in een circulaire economie ten eerste langer meegaan. Gaat hij toch stuk, of voldoet hij niet meer aan de standaarden, dan zal hij eerst hersteld worden, of een upgrade krijgen. Misschien wordt hij nadien opnieuw verkocht. Als dat niet meer kan, zullen uit de herbruikbare onderdelen nieuwe machines worden gemaakt. Als ook dat niet meer kan, worden de materialen van de machines gerecycleerd tot nieuwe materialen. Afval wordt dan grondstof. De circulaire economie heeft daarbij maatwerk nodig: soms is recyclage de beste optie, soms herstel.
Circulaire economie wordt toegepast aan de hand van de prioriteitenvolgorde van de R-strategieën.
Iedereen kan bijdragen aan de circulaire economie:
- Burgers en bedrijven,
- Overheden en onderzoeksintanties
- Middenveld en verenigingen
- Onderwijs en vormingen
Een aantal voorbeelden:
- Ruilen en delen onder burgers
- Upcyclen en pimpen van huisraad en meubelen
- Goederen schenken aan de kringloopcentra en goede doelen
- Tweedehands verkopen en kopen
- Producten lenen in plaats van kopen
- Producten leren herstellen
- Kennis over herstel delen
- Producten onderzoeken op herstelbaarheid, demonteerbaarheid en recycleerbaarheid
- Duurzaam ontwerpen en productie
- Duurzaam aan de slag bij hobby’s en klussen met afgedankte materialen, 2ehands materiaal
- Anders kopen en gebruiken
- Verspilling en onderbenutting van het gebruik van consumptiegoederen tegengaan
- Kritische houding en duurzame keuzes maken bij kopen, verkopen en diensten.
Lineaire economie
In een klassieke lineaire aanpak nemen we grondstoffen en maken we er een product van. Van zodra het product verkocht is, daalt het gros van de producten in waarde (de functionaliteit van de materialen daalt). Zelfs zover dat ze afval worden en een negatieve waarde krijgen: je moet ervoor betalen om ervan af te geraken.
Grafisch geeft dat het plaatje hieronder: de waarde/functionaliteit van materialen stijgt doorheen het productieproces, tot het punt van verkoop. Dan volgt een steile neergang.
Circulaire economie
In een circulaire economie worden tal van strategieën toegepast om materialen en producten zo hoogwaardig mogelijk te blijven inzetten in de economie. Ze worden hersteld, hebben een hoge tweedehandswaarde, zijn upgradebaar, kunnen makkelijk gedemonteerd worden en omgevormd worden tot nieuwe producten, de materialen zijn herstelbaar, volledig recycleerbaar, of afbreekbaar...
Grafisch geeft dat het plaatje hieronder: de waarde/functionaliteit van materialen wordt, ook na de initiële verkoop, keer op keer op een hoog niveau teruggebracht.
1. Grondstoffen zijn niet oneindig
In de komende decennia zal de wereldwijde middenklasse naar verwachting met drie miljard mensen aangroeien. De vraag naar grondstoffen zal dus blijven stijgen maar nieuwe bronnen vinden en ontginnen wordt steeds moeilijker. Het directe gevolg is dat grondstofprijzen momenteel sterk fluctueren. Op lange termijn worden sommige cruciale, ruwe grondstoffen wellicht echt schaars en duur. Vlaanderen en veel Westerse landen zijn afhankelijk van de voorraden en aanvoer uit het buitenland. Kringlopen lokaal sluiten en grondstoffen herwinnen en hergebruiken is noodzakelijk om aan onze stijgende behoefte te blijven voldoen en de planeet niet uit te putten.
De aanpak wordt ook vaak vanuit de materialen en grondstof georganiseerd waarbij de industrie, beleid en onderzoek samenwerken.
Een voorbeeld hiervan is kleding en textiel.
2. Onze open economie is grondstof-gevoelig
Vlaamse maakbedrijven zijn sterk afhankelijk van de invoer van grondstoffen. Ze maken tot 40% van hun productiekosten uit. De beschikbaarheid van grondstoffen kan snel omslaan, door veranderingen in handelsstromen of wijzigingen in handelsbeleid. De Europese Commissie breidt haar lijstje met kritieke grondstoffen (economisch belangrijk, maar qua bevoorrading moeilijk) bij elke herziening uit. Inmiddels staan er 27 materialen 'in het rood'.
Inzetten van recyclaten en gerecycleerde materialen in productieprocessen wordt gestimuleerd en opgelegd door Vlaamse en Europese regelgeving en ondersteuning.
Meer info over online tool om materialenkringlopen te sluiten >
Meer info over nieuw Europees pakket circulaire economie >
3. Materialen en klimaat
De milieu-impact van steeds dieper en verder graven naar steeds meer verse grondstoffen is enorm. Ook zijn materialen en energie twee zijden van dezelfde medaille: materialen ontginnen, transporteren en er goederen van maken heeft een hoge energiekost die zich vertaalt in CO2-uitstoot. Ruim 2/3 van het bruto binnenlands energieverbruik in Vlaanderen kan toegekend worden aan materiaalgerelateerde activiteiten (productie, transport, afval, voeding).
Meer info over Materialen en klimaat >
4. Kans voor innovatie en nieuwe economische activiteiten
Vlaanderen staat nu al aan de top als het gaat om het sluiten van de materiaalkringlopen. Die koppositie kunnen we verzilveren door verder te innoveren in de circulaire economie: we kunnen onze oplossingen en opgedane kennis opschalen in binnen- en buitenland. Voor ondernemingen de transformatie naar industrie 4.0 ook nauw verbonden met de evolutie richting een circulaire economie.
Meer info over Materialen en klimaat >
5. Kansen voor nieuwe jobs
Een circulaire economie heeft nood aan een nieuw palet aan kennis en kunde. Er ontstaan nieuwe kansen voor ambachtslui, makers, herstellers, sorteerders, assembleurs, herbestemmers, recycleurs, transporteurs, creatieve ontwerpers, platformontwikkelaars, enzovoort.
Een voorbeeld bij uitstek en uniek in Europa is het model van de door de OVAM erkende kringloopcentra die als doelstelling producthergebruik en sociale tewerkstelling hebben.
De meeste centra zijn maatwerkbedrijven, erkend door het departement WSE.
Naast deze centra zijn er tal van sociale economiebedrijven met activiteiten om materialen en producten te herwinnen. Deze zijn verenigd onder de koepel HERW!N.
Inspiratie en informatie:
Producenten veranderen hun verdienmodel
Wanneer producenten hun producten en verdienmodel oriënteren op dit idee van gebruik boven eigendom, spreken we van product-dienstcombinaties. Synoniemen zijn performance-economie en functionaliteitseconomie. Centraal staat de dienst rond het product (het licht, mobiliteit, klimaat) en niet langer het product (de lamp, de auto, de verwarmingsinstallatie). De focus verschuift naar de functie van het product.
De producent haalt omzet uit het verkopen van het gebruik van zijn product. Hoe robuuster hij de de producten maakt die hij 'verdienst', hoe minder onderhoudskosten hij moet betalen en hoe meer winst er dus overblijft. Resultaat: in een ideaal scenario krijgen we producten die minder materiaal verbruiken en langer meegaan.
Zekerheid voor de gebruiker
De gebruiker van zijn kant koopt zekerheid. Hij betaalt enkel voor het resultaat, niet het product: gaat het product stuk, dan moet de producent het op zijn kosten herstellen. Maximale service, een gezonde klantenrelatie, geen onaangename verrassingen.
Gelijkgerichte belangen
Beide partijen hebben met product-dienstcombinaties dus dezelfde belangen: een product dat zo lang mogelijk zo goed mogelijk blijft werken. Dit in tegenstelling tot de lineaire economie waar de meeste producenten leven bij gratie van producten die snel vervangen moeten worden.
Meer info over product-dienstcombinaties >
Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid is een milieubeschermingsstrategie om een milieudoelstelling te bereiken met als doel de daling van de totale milieu-impact van een product. Hierin spelen de fabrikanten van de producten een belangrijke rol. Zij maken de keuzes in het ontwerp en de gebruikte materialen en grondstoffen. Of een product een lange levensduur, herstelbaar of recycleerbaar is hangt in de eerste plaats af van het ontwerp en de gebruikte materialen. Om hierop impact te hebben en de belasting op het milieu en de planeet in te dijken, stellen overheden de producenten verantwoordelijk voor de hele levenscyclus van het product en in het bijzonder voor de terugname van kapotte of versleten producten. Zo kunnen de componenten, materialen en grondstoffen gerecycleerd worden en wat niet herbruikbaar is milieuverantwoord vernietigd worden.
De overheid onderhandelt hiervoor met de diverse federaties en instanties die producten op de markt brengen, verkopen en verdelen en afgedankte materialen inzamelen en verwerken.
Voorbeelden in de praktijk:
- Huishoudelijke elektrische en elektronische apparaten die u niet meer gebruikt of wil vervangen kan u inleveren bij het verkooppunt waar u een nieuw toestel koopt.
- De inzameling van afgedankte batterijen en lampen via diverse erkende inzamelpunten waaronder een aantal winkels.
Meer info over producentenverantwoordelijk in overheidsbeleid >
Voorbeeldrol
- Uw school, scholengroep en koepel kan een belangrijke voorbeeldrol opnemen om circulaire economie in de praktijk de brengen en hierover te communiceren.
- Onderzoek de mogelijkheden om circulair te ondernemen op school
- Circulair aankoopbeleid zowel voor eigen materialen en producten als deze voor de lessen en leerlingen
Goede voorbeelden en praktijk
- Bekijk de voorbeelden via nuttige links en bronnen
- Bekijk ook de deelthema’s uit afval, duurzame consumptie en duurzaam ondernemen van de kenniswijzer
Acties en onderzoeksvragen voor de klas en school:
- Zoek voor elke strategie uit de ladder een lokaal praktijkvoorbeeld
- Bevraag en onderzoek hoe het schoolbestuur circulaire economie inbedt in haar beleid
- Zijn de acties en initiatieven op school meetbaar?
- Organiseer een ruil en deel initiatief op school.
- Organiseer een opdracht of actie rond levensduurverlenging en beter gebruik van materialen en producten
- Wat kan ik zelf doen om circulair te handelen met mijn eigen spullen?
- Meet en evalueer je initiatieven
- Wat kan ik toepassen in mijn verenigingsleven sport, hobby’s, …?
- Wat doet mijn gemeente/regio voor de circulaire economie?
- Welke actoren/partners zijn er nodig om te slagen in circulaire economie?
- Welke stimulansen/verplichtingen kunnen helpen om circulaire economie te verbreden en te verdiepen?
- Evalueer en onderzoek wat u zelf niet meer of te weinig gebruikt of weggooit. Wat kan beter en anders door de prioriteiten uit de circulaire economie te volgen?