Herontwikkeling van verontreinigde terreinen

PFAS-verontreiniging in Willebroek

Het verkennend bodemonderzoek van 19 juli 2021 in de woonwijk op de vroegere site van fabriek De Naeyer in Willebroek wees op een bodemverontreiniging met PFAS. Daarop startte de OVAM meteen met een uitgebreid bodemonderzoek.


Willebroek - De Naeyer: voorzorgsmaatregelen zone F

 In de nieuwe woonwijk op de site van de voormalige papierfabriek De Naeyer in Willebroek (zone F – zie situering hieronder) zijn werken in afwachting van bodemsaneringswerken uitgevoerd. De OVAM besliste in het kader van voorzorgsmaatregelen om de toplaag van de site te ontgraven, omdat er verspreid over het volledige terrein verhoogde concentraties PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) werden vastgesteld. Naargelang het gebruik werd een propere leeflaag van 50 (in plantsoenen op openbaar domein) of 70 centimeter (in de private tuinen) aangebracht.

De werken werden in de periode maart 2022 en juni 2023 uitgevoerd. Hierbij werd in totaal 48 200 ton verontreinigde grond ontgraven. Van de afgevoerde gronden werd 31 000 ton gereinigd en was 17 200 ton niet-reinigbaar en diende gestort te worden. Door een leeflaag aan te brengen werden de directe gezondheidsrisico’s (zoals contact met verontreinigde bodem door hand/mond gedrag bij kinderen) weggenomen. De totale kost voor uitvoering van de werken inclusief verwerking en begeleiding bedraagt tot op heden 13,9 miljoen euro, waarvan 8,5 miljoen voor de verwerking van de gronden.  

De bodemsaneringsdeskundige heeft de uitgevoerde werken en de resultaten beschreven in een verslag. Onder de leeflaag en in het grondwater is er nog steeds verontreiniging met PFAS aanwezig. Daarom adviseert de deskundige om geen grondwater te gebruiken en de aangebrachte leeflaag intact te houden. Er is ook nog verder onderzoek nodig.

Op basis van dit verslag paste de OVAM de inhoud van het bodemattest aan. De bewoners ontvingen een gratis bodemattest met alle nieuwe gegevens en de gebruiksadviezen van toepassing per perceel. 

Studie naar PFAS in huisstof in woningen 

Begin 2023 namen 26 buurtbewoners deel aan het onderzoek naar PFAS in huisstof. Met dit onderzoek wilde de OVAM nagaan of er eventuele sporen van PFAS aanwezig zouden zijn in het huisstof om eventuele blootstellingsrisico's te onderzoeken, waarbij een verband kan worden gelegd met de aanwezige bodemverontreiniging. Daarnaast wilden we de mate van verontreiniging 
en de blootstellingsrisico’s inschatten. 

Er werd een inschatting van blootstelling en humane risico’s gemaakt m.b.v. het S-Risk model. In de huidige situatie is er geen humaan risico ten gevolge van blootstelling aan PFAS voor de bewoners van De Naeyer. 

Het volledige rapport kunt u hier raadplegen. 
U vindt ook meer informatie in de begeleidende brief met een samenvatting van de belangrijkste bevindingen

Willebroek - woonzones H, K en O 

In de woonzones H, K en O ( zie plan) worden bodemonderzoeken uitgevoerd. In het kader van de risico-evaluatie werden ook gewassen en eieren geanalyseerd. De resultaten van deze gewasanalyses worden momenteel verwerkt en binnenkort gecommuniceerd aan de bewoners. 

Waterbodemonderzoek 

De Vlaamse regering heeft de waterlopen Fabrieksloop, Zwarte Beek, Arkenbosloop en de oppervlaktewateren nabij en binnen het natuurgebied Broek De Naeyer aangewezen voor de uitvoering van een waterbodemonderzoek. 

De betrokken waterloopbeheerders De Polder van Willebroek en de Provincie Antwerpen hebbe de waterbodemonderzoeken opgestart en deze zijn in uitvoering.

Vervolgstappen 

In het lopende bodemonderzoek wordt de (water)bodem- en grondwaterverontreiniging verder in kaart gebracht. Op basis van de huidige gegevens lijkt het erop dat de grondwaterverontreiniging omvangrijk zal zijn. Hierdoor is een bodemonderzoek nodig op grootschalig niveau. 

De grondwaterverontreiniging ontstaan ter hoogte van zone F lijkt zich te vermengen met de verontreiniging ontstaan ter hoogte van het noordelijk gelegen broek en de verschillende waterlopen in de omgeving. Deze waterlopen werden in het verleden door de papierfabriek gebruikt voor het lozen van hun afvalwater. Ook moeten we de bodemverontreiniging ter hoogte van de noordelijk gelegen KMO-zone nog verder onderzoeken. Het is niet duidelijk wat het aandeel hiervan is in de grondwaterverontreiniging. We kunnen op dit moment moeilijk inschatten wanneer het bodemonderzoek volledig klaar zal zijn. 

Het bestek om dit grootschalig onderzoek uit te voeren is in opmaak. 

LIFE PFASTER 

Het Europese LIFE-project PFASTER zal een aantal innovatieve onderzoeksmethodes en saneringstechnieken testen in dit gebied. Het project start op 1 oktober 2024 en loopt over 5 jaar. 

Situering woonzones F, H, K, O en waterlopen 

kaart Willebroek PFAS
zone kleurcode

Meer informatie

  • Alle informatie en de meest recente updates rond PFAS vindt u op de centrale website www.vlaanderen.be/pfas-vervuiling.  
  • Voor lokale informatie kunt u terecht op de gemeentelijke website www.willebroek.be/pfas.
  • Algemene vragen over PFAS kunt u sturen naar het mailadres pfas@vlaanderen.be.
  • Specifieke vragen over zone F kunt u sturen naar het mailadres zoneF@ovam.be
  • De OVAM houdt u op de hoogte van de verdere stappen in het project van zone F via nieuwsbrieven. Schrijf u hier in voor onze nieuwsbrief.

Veelgestelde vragen

Wat staat er op het bodemattest?

Het bodemattest is een juridisch document en vermeldt alle relevante bodemonderzoeken en hun conclusie die de OVAM op het moment van aanvraag over de grond kent. Op het bodemattest wordt op basis van alle beschikbare documenten een algemeen besluit geschreven dat een antwoord geeft op “Zijn er verdere maatregelen nodig?”.
Van zodra de OVAM nieuwe gegevens ontvangt, wijzigt het bodemattest.

Maar ook naast het bodemattest maakt de OVAM bodeminformatie toegankelijker. Sinds kort kunt u uw bodeminformatiefiche raadplegen via de woningpas en kunt u ook op zoek naar de bodemkwaliteit van uw grond en in uw omgeving op www.bodemkwaliteit.be
 

Waarom staat er op bodemattesten alleen wat niet mag i.p.v. wat wel mag?

U mag er vanuit gaan dat een normaal gebruik van de grond kan, behalve wat als gebruiksadviezen is opgenomen in het bodemattest.

Het bodemattest is een juridisch document. Maar ook naast het bodemattest maakt de OVAM bodeminformatie toegankelijk. Sinds kort kunt u uw bodeminformatiefiche raadplegen via de woningpas en u vindt ook meer informatie en duiding okan u ook op zoek naar de bodemkwaliteit van uw grond en in uw omgeving opp www.bodemkwaliteit.be.  
 

Krijgen we een nieuw bodemattest als de no regret-maatregelen zijn aangepast?

De OVAM verstuurt geen nieuwe bodemattesten als de no regret-maatregelen aangepast worden. De aanpassing van de no regret-maatregelen vindt u terug op website van de gemeente Willebroek.  

De OVAM verstuurt een nieuw bodemattest van zodra het eindevaluatieonderzoek is afgerond. Dit kan nog enkele jaren in beslag nemen. Wel kan u de bodeminformatiefiche raadplegen via woningpas om eventuele wijzigingen in informatie over de grond op te volgen.
 

Het water trekt minder goed weg dan voor de leeflaagsanering, kan dit met de aangevulde grond te maken hebben?

De aanvulgronden en teelaarde zijn gecontroleerd op fysische en chemische kwaliteit. De grond bestaat voornamelijk uit zand, waarin het water in normale omstandigheden goed kan doorsijpelen.  

Op de kaart ‘Overstromingsgevoelige gebieden pluviaal’ blijkt dat de site De Naeyer getroffen kan worden door overstromingen bij hevige of langdurige regenval. Deze kaart is gebaseerd op een studie uit 2019 in opdracht van VMM – afdeling operationeel waterbeheer. Op de overstromingsgevoelige kaart van 2017 is de regio rond de zwarte beek, potentieel overstromingsgevoelig. Meer info hierover vindt u op www.geopunt.be
 

Hoe wordt de diepte van de leeflaagsanering gemeten?

De niet verharde zones van het perceel werden ten opzichte van de nulpas tot 70 cm ontgraven. Als nulpas wordt voor de voortuinen de as van de straat genomen en de achtertuinen het niveau van het terras of dorpel indien aanwezig.

Mogen we onze tuin al terug aanleggen?

Het is geen probleem om de tuin opnieuw aan te leggen. Er moeten nog heel wat stappen doorlopen worden voor de saneringswerken kunnen starten. Dit zal nog enkele jaren in beslag nemen. Bovendien houdt de bodemsaneringsdeskundige rekening met de reeds uitgevoerde voorzorgsmaatregelen en is de kans klein dat er opnieuw ontgraven zal moeten worden waar reeds werd ontgraven. 

Wordt de 70 cm leeflaag na x-aantal jaren gecontroleerd of nog steeds 70 cm bedraagt?

Neen, de dikte van de leeflaag wordt niet meer gecontroleerd.

Bij grondverzet is een technisch verslag pas nodig vanaf 250m³?

Bij grondverzet op een risicogrond, zoals de terreinen van de voormalige papierfabriek, heeft u altijd een technisch verslag nodig, ongeacht de hoeveelheid grond. 

Wat is de meerkost bij het afvoeren van verontreinigde grond?

Bij toekomstig grondverzet zal de eigenaar zelf moeten instaan voor de kosten indien van toepassing. De kostprijs voor de reiniging van grond die met PFAS is verontreinigd kan tot 100 euro per ton zijn. Dat is exclusief de afvoer van de grond.  U kunt deze afvoeren naar een centrum voor grondreiniging

Kunnen wij deelnemen aan een bloedonderzoek?

Met vragen over bloedonderzoek kunt u terecht bij het Departement Zorg

Zijn er resultaten van de zettingsmetingen?

Deze zijn als bijlage 11 opgenomen bij het rapport van de ontgravingswerken in het kader van voorzorgsmaatregelen. Er werd op geen enkel moment relevante zettingen van meer dan 10 mm gemeten.

Wat met de waarde van mijn huis?

We verwachten, op basis van andere dossiers, niet dat dit op termijn een invloed zal hebben op de waarde van uw eigendom. Gezien we een sanering zullen uitvoeren om de risico’s weg te nemen, worden de nodige maatregelen genomen om een normaal gebruik als woongebied mogelijk te maken. We verwachten dat de gangbare factoren binnen de woningmarkt uiteindelijk bepalend blijven. 

Het blijft ook zo dat zowel de huidige als de potentiële nieuwe eigenaars geen kosten hoeven te maken voor het bodemonderzoek en/of een eventuele sanering bij overdracht. Kosten gelinkt met grondverzet blijven wel van toepassing, zoals voor elke andere locatie in Vlaanderen met een historische bodemverontreiniging.  

U kan wel steeds een burgerrechtelijke procedure opstarten tegen de veroorzaker van de verontreiniging.

Voor meer info over dit onderwerp kunt u ook terecht bij de notaris. 
 

Staat er een termijn op het Eindevaluatieonderzoek?

Er staat geen termijn op het eindevaluatieonderzoek. Er moeten immers eerst nog heel wat stappen doorlopen worden die enkele jaren tijd in beslag nemen: 

  • Indienen siteonderzoek 
  • Opmaak bodemsaneringsproject (inclusief vergunningen en openbaar onderzoek)
  • Uitvoering saneringswerken

Op basis van beschikbare dossiers kunnen we stellen dat de doorlooptijd van een volledig bodemonderzoek gemiddeld acht jaar in beslag neemt. 
 

De werfweg aan de Smederijstraat is niet begroeid, is dit gevaarlijk met oog op verwaaiing of toegang tot het terrein? Moet dit terrein niet afgesloten worden, omdat dit verontreinigd is met PFAS maar geen leeflaag kreeg?

Deze werfweg is 30 cm ontgraven en met zuivere grond aangevuld. De gemeente zal de weg inzaaien en opnieuw laten begroeien. Daarnaast wordt onderzocht of het vijverperceel een risico inhoudt voor de volksgezondheid en al dan niet afgesloten moet worden. 

In het kader van de stofmetingen bleek in eerste instantie dat de risico-index (RI = 1) overschreden werd. Er werden vervolgens enkele aanpassingen gedaan waardoor het model net geen overschrijding meer gaf van de RI=1. Wat betekent dat? Zijn er risico’s of toch niet?

Voor de eerste berekening van de risico-index maakte het wetenschappelijk risicomodel een inschatting van de concentratie aan pfas in huisstof op basis van theoretische waarden. Na de huisstofmetingen kon deze berekening opnieuw uitgevoerd worden, maar dit keer met effectief gemeten waarden in het huisstof. De werkelijk gemeten concentratie in huisstof bleek lager te zijn dan de theoretisch berekende waarde. Dat resultaat lag lager en bevestigt dat er geen humaan risico is.

Na het verwijderen van de leeflaag berekende het model een nog lagere risico-index (0,7). Merk hierbij op dat volgens het model de achtergrondblootstelling via commerciële voeding 97 % bijdraagt aan de blootstelling, ingestie van huisstof slechts 3 %. Door het vervangen van de leeflaag werd de blootstelling nagenoeg herleid tot de achtergrondblootstelling die geldt in gans Vlaanderen. 

Volgende tips blijven van toepassing:

  • poets regelmatig uw huis met water om stofdeeltjes te verwijderen.
  • doe uw schoenen uit aan de voordeur of veeg de voeten voor u het huis binnenstapt. 

Met de nieuwe stofmetingen, gepland in 2024, hopen we nog een verdere daling in binnenhuisstofconcentraties vast te stellen. 

Woonzone op site De Naeyer

Adres
Stationsstraat 110
2800 Mechelen
Route en bereikbaarheid
E-mail
zoneF@ovam.be