Duurzaam met textiel

Textiel is onmisbaar in ons leven: onze kledij houdt ons warm, ze toont ook wie we zijn en waar we voor staan. Textiel wordt ook gebruikt om bedlinnen en handdoeken te maken, tapijten, gordijnen, autozetels, strandstoelen enzovoort.

Textiel kan uit volgende grondstoffen en samenstelling bestaan:

fossiele (uit aardolie en afgeleiden: polyester, polyacryl, fleece, nylon, …) en niet-fossiele oorsprong (natuurlijke bronnen: vlas, hennep, katoen, vilt, linnen, viscose, ...)
niet-hernieuwbare en hernieuwbare bronnen
gemengde samenstelling

Het gebruik, de kostprijs en het gebruiksgemak bepalen de keuze van de grondstoffen.

De gemiddelde Europeaan koopt jaarlijks 26 kg textiel (kledij, schoenen en huishoudtextiel) en produceert 11,3 kg textielafval, goed voor 5,8 miljoen ton textielafval per jaar in Europa (data 2021).
(bron: VITO).

Nemen-Maken-Weggooien

Nemen

De textielketen geeft wereldwijd werk aan miljoenen mensen en draagt ze bij tot onze economische groei. De meeste productie vindt plaats in de lage loonlanden met vaak nog slechte arbeidsomstandigheden. De textielproductie en verwerking zijn belastend voor het milieu, de planeet, onze gezondheid en leefomgeving. Denk maar aan het hele proces om textiel te bewerken tot een afgewerkt product:

Chemische processen voor het verven, coaten, waterdichtheid, …
De massa water, nodig voor productie van jeans en het vervuilde water achteraf.
Om dan nog niet te spreken van het transport over zee, land en in de lucht om de vele collecties in onze winkels te krijgen.

Om de grondstoffen op het einde terug te kunnen winnen, wordt textiel beter uit één grondstof gemaakt. Natuurlijke materialen zijn op zich een milieubewuste keuze, maar helaas is de teelt en het verwerkingsproces ook wel arbeidsintensief en belastend voor de planeet.
De laatste jaren zijn er gelukkig wel Europese en Belgische ontwerpers en ondernemers met een eigen kledinglijn die bewust kiezen voor duurzame en circulaire mode met een alternatieve keuze voor materialen en businessmodel.
OVAM, Vlaanderen Circulair en partners zoals Vlaio steunen ondernemers met projectsubsidies en netwerken.

Maken

Daartegenover staat dat de mode-industrie - door zijn huidige lineaire maakmodel, gecombineerd met een extra druk door het seizoensgebonden karakter - één van de grootste industriële vervuilers wereldwijd is.
De vervuiling toont zich op verschillende vlakken:

Voor de productie is water nodig, véél water

Een gekend voorbeeld is de productie en teelt van katoen met als belangrijk voorbeeld de t-shirt.

Meer informatie over textiel en water bij diverse organisaties, info specifiek voor scholen.

De productie zorgt voor een hoge uitstoot van broeikasgassen

Productie van consumptiegoederen inclusief transport is één van de meest belastende activiteiten voor de leefomgeving en het klimaat, ook textiel hoort daarbij. De producenten en modehuizen lanceren meerdere nieuwe kledinglijnen en interieurcollecties in één seizoen. Meer dan we nodig hebben en goed is voor onszelf en de planeet. De productie is vaak niet duurzaam, noch in ontwerp, noch in samenstelling en keuze van materialen.

Textiel en vooral kleding roteert heel snel zonder dat het optimaal en lang gebruikt wordt. Dit verklaart de term ‘fast fashion’.
Als we daar nog de slechte en ongezonde werkomstandigheden van de arbeiders uit de lage loonlanden bijtellen, dan kunnen we alleen maar concluderen dat we dringend een andere weg moeten inslaan.

Textiel uit synthetische stoffen zoals bijvoorbeeld polyester, polyacryl, fleece en bewerkte en bedrukte stoffen (waterdichtheid, fluorescerend,…) geven schadelijke deeltjes af die terecht komen in ons afvalwater en de voedselketen van land- en zeedieren.

Winkelketens, producenten en retailers geven online of offline tips en richtlijnen over verantwoord en duurzaam gebruik en onderhoud van kleding en ander textiel. Let wel op voor ‘greenwashing’. De productie van circulair en duurzaam textiel en de mogelijkheid tot recyclage is nog zeer beperkt in het volledige aanbod en de bedrijfsvoering.

Een paar interessante en goede bronnen:

Close-the-loop: investeer in kwalitatieve kleding, tips om goed gemaakte kleding te herkennen.
COSH ! is een duurzame shopping gids. U kunt uw stijl, budget en locatie ingeven om zo ecologische mode in uw buurt te ontdekken.

Door de productie komen microplastics vrij

Meer informatie over de impact van microplastics: ‘duurzaam met kunststoffen en plastics’.

Van fast naar slow fashion, kiezen voor duurzaam en circulair textiel

Bij elke behoefte of verlangen naar iets nieuws, een aankoop of verandering, doen we best eerst de check of een aankoop echt wel nodig is.

Mogelijke acties bij het aanschaffen van een kledingstuk.

Niet kopen
De minst vervuilende aankoop is uiteraard degene die u niet doet. Om een onnodige aankoop te vermijden, kunt u het 'BIZON'-geheugensteuntje gebruiken. Stel uzelf deze vijf vragen:

Aan welke behoefte voldoet dit kledingstuk? Koop ik het om aan een sociale norm te voldoen? Wil ik dit kledingstuk echt of wordt mijn wens geleid door een slimme marketingstrategie?
Moet ik dit kledingstuk instant hebben?
Heb ik niet al een zelfde of vergelijkbaar kledingstuk in mijn kast hangen dat ik nog kan gebruiken?
Wat is de oorsprong van dit kledingstuk? Is het gemaakt in omstandigheden die ik aanvaardbaar vind (arbeidsomstandigheden, gezondheids- of milieu-impact, enzovoort)?
Zal dit kledingstuk echt nuttig zijn voor mij?

U kunt als consument ook uw steentje bijdragen door bewust te kiezen en kritisch te zijn voor:

Duurzaam geproduceerde artikelen
Lokaal geproduceerd (EU)
Gerecycleerde vezels
Maximaal te recycleren samenstelling
Natuurlijke materialen
Materialen van plantaardige oorsprong, niet dierlijk
Producten vervaardigd uit één of beperkte vezels

Minder, anders en genoeg

Tweedehands kopen en verkopen: kringloopwinkel, online en offline tweedehandswinkels en aanbod,…
Ruilen, delen en lenen: schenken aan goede doelen, vrijwilligerswerk, kringloopcentra, swishing, kledingruil, kledingbib, kledingabonnement, babytheken, ...
Herstellen, vernaaien en pimpen van kleding en accessoires: Flagbags, upcyclinglijn van de kringloopwinkels/Kringwinkels, sociale initiatieven zoals Amai, ...

Wegggooien

Is uw textiel versleten, sterk vervuild en heeft het reeds meerdere levens gehad? Als allerlaatste stap kunt u uw textiel deponeren in de textielcontainers en via de ophaalrondes aan huis. Meer info vindt u op de afvalkalender en website van uw gemeente en/of intercommunale.

Sommige inzamelaars met containers zijn sociale en goede doelen andere commercieel met een soms misleidende naam. Het ingezamelde textiel wordt gesorteerd op hergebruik voor verkoop, het niet herbruikbare deel wordt afgevoerd voor recyclage en laatste optie verbranding.
De textielcontainers van de kringloopwinkels/Kringwinkels verwerken het textiel lokaal met sociale tewerkstelling en bieden het merendeel te koop aan lage tarieven in hun winkels. Sommige kleding- en schoenenwinkels zamelen ook versleten kleding en schoenen als sensibilisatie.
De bestemming van de ingezamelde goederen is niet zo duidelijk, maar merendeel gaat naar recyclage en/of storten of verbranden in het buitenland.

Helaas is er wereldwijd te veel textielafval, als gevolg van de snelle rotatie in productie en bijgevolg ook consumptie. Doordat de productie en het consumptiemodel nog niet circulair zijn, kunnen niet alle producten gerecycleerd worden als nieuwe grondstof voor nieuwe productie. Bijgevolg wordt er heel wat textielafval geëxporteerd naar armere landen waar het gestort en/of verbrand wordt.
Op het einde van de keten wordt wereldwijd per seconde het equivalent van een vuilniswagen aan kledij-afval gestort of verbrand.
De OVAM monitort de hoeveelheden en het proces van het huishoudelijk afval, waaronder textiel.
Meer info: data, cijfers en beleid rond huishoudelijk afval.
(bronnen: De impact van textielproductie en -afval op het milieu, Textiles and the environment in a circular economy).

Naar een circulair model voor textiel

De OVAM becijferde de lokale en de globale impact van drie circulaire strategieën in de textielsector.
De drie onderzochte strategieën zijn:

intensiever gebruik of hergebruik (via leasing)
meer recyclage (tot 50 % van de textielvezels worden gerecycleerd)
de combinatie van meer hoogwaardige en lokale productie in Europa

Voor elke strategie bekijkt de studie de impact op vier indicatoren, namelijk broeikasgasemissies, primair materialenverbruik, toegevoegde waarde en tewerkstelling ten opzichte van de Vlaamse situatie in 2010.

De figuur hieronder toont voor elke strategie de globale impact op de koolstof- en materialenvoetafdruk van de Vlaamse textielconsumptie.

Een meer lokale en hoogwaardige productie toont het grootste winstpotentieel, zowel voor de koolstof- als materialenvoetafdruk. Belangrijk hierbij is de trade-off tussen lokale en globale impact: terwijl lokaal de voetafdrukken stijgen door de verplaatsing van activiteiten naar Vlaanderen en Europa, neemt een grotere afname plaats in de rest van de wereld.

Meer informatie over de switch naar een circulaire textieleconomie vindt u via deze links:

Circulaire materialenverhalen: de OVAM en haar partners waaronder sectorfederaties, onderzoek, onderwijs en ondernemers zetten via acties, projecten, overleg en beleidsprogramma’s in op verduurzaming en meer circulariteit in de verschillende schakels van de textielketen. Een greep uit ons werk en voorbeelden:

Praktijkvoorbeelden

In Vlaanderen zijn er al verschillende kleinschalige en grotere vernieuwers om anders en duurzamer om te gaan met de productie en verkoop van textiel en kleding.
De ‘Doeners in Vlaanderen’ en ‘Vlaanderen-Circulair Textiel’ zet bedrijven en initiatieven rond circulair textiel in de kijker.
U vindt er een aantal pioniers en originele concepten (filteren op diverse sectoren en thema’s: textiel, mode en maakindustrie, hergebruik, herstel,… sociaal en onderwijs).
Kringloopcentra: een belangrijke partner en actor in hergebruik van kleding en textiel zijn de erkende kringloopcentra in Vlaanderen. U kunt er uw nog bruikbare kleding en textiel gratis afgeven of laten ophalen en zelf leuke en toffe tweedehands kleding en textiel kopen. Sociaal, duurzaam en lokaal. Laat u verrassen door hun aanbod.
Ook Oxfam zamelt herbruikbare kleding in om te verkopen in hun winkels.

Praktijkvoorbeelden en cases van ondernemers:

Close The Loop: dit platform stimuleert de mode-industrie om af te stappen van een lineair systeem (take-make-waste) en te kiezen voor een circulair model, met focus op een lange levensduur en het vermijden van afval.
Gids Circulair Bedrijfstextiel : een gids met praktische rond bedrijfstextiel.

Nuttige links

Consumptie:

Onderzoek, industrie en productie:

Inspiratie voor educatie en scholen

De OVAM is partner van MOS. We inspireren en ondersteunen mekaar voor campagnes en acties rond thema duurzaamheid.
De campagne MissieMinder, thema afval is één van de acties die we samen invullen. Het schooljaar 2022 -2023 staat in het teken van textiel met focus op consuminderen en consumanderen, anders en bewuster omgaan met kleding en textiel.

Inspiratie voor educatie over duurzaamheid, circulaire economie, consumptie op Pearltrees
Inspiratie voor educatie op Klascement
MOS thema’s op Klascement