Bouwafval: naar een circulaire economie

Gewenste evolutie bij bouwen, renoveren en slopen

Bij bouwen en slopen willen we de milieu-impact verkleinen. Wij kijken hier enkel naar de milieu-impact van het gebruik van materialen bij het bouwen, renoveren en slopen.
Naast een CO2-reductie kan de milieu-impact van het gebruik van bouwmaterialen ook gereduceerd worden door minder primaire grondstoffen te ontginnen, minder te storten en meer materialen te recupereren, een betere logistiek van de aan- en afvoer van bouw- en afvalstoffen, , reduceren van de stofhinder … Uiteraard moeten alle gevaarlijke stoffen definitief uit de materiaalketen verwijderd worden.
 

Verminderen van de milieu-impact door de materialen langer in de materiaalketen te houden

De milieu-impact van bouwmaterialen en elementen kunnen we verminderen door deze zo lang mogleijk in een materiaalketen te houden. 
Wanneer er bouwmaterialen of bouwelementen vrijkomen bij sloop, ontmanteling of renovatie, kijken we eerst of deze hergebruikt kunnen worden. Indien dit niet mogelijk is, moeten de materialen zoveel mogelijk gerecycleerd worden om als grondstof bij nieuwe bouwmaterialen of in een nieuwe bouwtoepassing te gebruiken.
 

Voorwaarden bij het gebruik van recyclaten

De recyclaten moeten in eerste instantie voldoen aan de geldende wetgeving (bouwtechnisch en milieuhygiënisch). 
Om het materiaal zo lang mogelijk in de materialenkringloop te houden wordt het recyclaat bij voorkeur in dezelfde toepassing of hetzelfde productieproces gebruikt. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van betongranulaat bij de productie van nieuw beton. Zo blijven de materialen langer in dezelfde materialenkringloop.

Aanpassing van de organisatie en de wijze van slopen en bouwen

Een circulaire economie vereist een andere manier van organisatie van de sloop en het bouwen. Waar mogelijk moet zorgvuldig ontmanteld worden en maximaal gescheiden ingezameld op de werf zelf. Alleen als gescheiden inzameling en afvoer niet mogelijk of aangewezen is - bijvoorbeeld om logistieke redenen- én als de verschillende fracties nog kunnen uitgesorteerd worden in functie van de recyclage ervan, kunnen afvalfracties samengevoegd worden.

Rol van sloopopvolging door een sloopbeheerorganisatie

De sloopbeheerorganisatie Tracimat kan in deze een belangrijke rol spelen. Niet alleen in het opvolgen van de correcte afvoer van de afvalstoffen en het afleveren van een sloopattest, maar bijkomend ook in bijvoorbeeld :

• de inventarisatie en opvolging van stoffen die de bouwtechnische eigenschappen van de bekomen gerecycleerde granulaten kunnen hypothekeren.

• het faciliteren van hergebruik van bouwmaterialen of -elementen die bij een sloop vrijkomen;

• opvolging van de gescheiden inzameling van de verschillende fracties bouw- en sloopafval aan de bron;

• de opvolging van de afvoer naar een sorteerinrichting of verwerker (recycleur);

Andere middelen die kunnen ingezet worden zijn om dit doel te bereiken zijn:

• een sloopbestek dat rekening houdt met gescheiden inzameling op de werf, de sloopopvolging en daar bij horend de gunningscriteria voor de toewijzing van de sloopwerven;

• richtlijnen over welke fracties de respectievelijke containers al dan niet mogen bevatten. Deze criteria moeten gelinkt zijn aan de acceptatiecriteria van de sorteerinrichting of de verwerker en moeten duidelijk gecommuniceerd worden naar de afvalstoffenproducent. De informatiedoorstroming binnen de keten moet beter;

• organisatorische maatregelen of initiatieven om de logistieke problemen en de tijdsdruk op te vangen. Het afvalplan van de sloopaannemer kan hierin een oplossing bieden;

• beleidsmaatregelen zoals verplichtingen inzake gescheiden inzameling, sorteerverplichtingen, bepalen van EoW-criteria voor specifieke stromen, stortverboden, milieuheffingen, een systeem van heffingsretournering.

• Het creëren van een evenwicht tussen vraag en aanbod door het faciliteren van de productie van een voldoende groot aanbod hoogkwalititatieve recyclaten en van de vraag hiernaar. Dit doen we door de kwaliteit van de recyclaten te verbeteren en te garanderen. De vraag kan gestimuleerd worden door bestekteksten aan te passen en via die weg de mogelijkheid om recyclaten te gebruiken vergroten. Of door het gebruik van een minimaal percentage recyclaat in de productie van bouwmaterialen of bouwtoepassingen te verplichten als dit technisch mogelijk is (= “recycled content”).

Bij het gebruik van materialen in de bouw is niet alleen het gebruikte bouwmateriaal van belang, maar ook de gebruikte bevestigingstechnieken, zoals bijvoorbeeld verlijmen, spuiten, bepleisteringen en het gebruik van samengestelde materialen.
Deze technieken mogen de recyclage en hergebruik van de materialen (i.c. het puin) in de toekomst niet hypothekeren. Zo kan het spuiten van PUR in spouwen en als vloerisolatie de recyclage van het puin (en het isolatiemateriaal) hypothekeren. Ook het verlijmen van dakbedekking/roofing kan de recyclage hinderen. In de huidige praktijk worden deze technieken nog steeds standaard toegepast. Er zal onderzoek moeten gebeuren naar hoe deze materialen kunnen gerecycleerd worden.

Gebruik van materialen in de bouw

Bij het ontwerp de constructie van nieuwe gebouwen en infrastructuur en bij renovaties kan er al rekening gehouden worden  met de latere demontage en gescheiden inzameling van de verschillende fracties bij renovatie of sloop. Bij het ontwerp van constructies en bij het gebruik van bouwstoffen tijdens de uitvoering van de werken moet altijd gekeken worden dat op het einde van de levensduur van de constructie zo weinig mogelijk afvalstoffen ontstaan die moeten gestort of verbrand worden en de bouwelementen makkelijk kunnen gedemonteerd worden zodat ze hergebruikt of gerecycleerd kunnen worden.

Basisvoorwaarden om te kunnen spreken van circulariteit in de bouw

Deze zijn onder meer:

• Het gebruik van materialen (of recyclaten) mag niet als gevolg hebben dat op het einde van de levensduur de recyclage van het bouwmateriaal of van de bouwtoepassing waarin het wordt gebruikt  verhinderd wordt of het te storten volume wordt vergroot.

• het gebruik van bouwmaterialen (of recyclaten) moet ook een bepaalde functionaliteit of nut hebben en mag niet leiden tot een hoger materialenverbruik;

• het gebruik van het materiaal en de gebruikte bouwtechnieken en bevestigingstechnieken mogen de recyclage en hergebruik niet hypothekeren, zoals bijvoorbeeld verlijmen, spuiten van bv isolatie, bepleisteringen, …

Het recyclaat wordt bij voorkeur in dezelfde toepassing of hetzelfde productieproces gebruikt als dat waarvan het afkomstig is. Een voorbeeld hiervan is het gebruik van betongranulaat bij de productie van nieuw beton. Zo blijven de materialen langer in dezelfde materialenkringloop.
Via TOTEM-tool kan de keuze van de bouwmaterialen gebeuren in functie van de milieuprestaties van de verschillende bouwelementen en -materialen. Door van in het begin van het bouwproces al rekening te houden met mogelijke veranderende behoeften inzake ruimtegebruik in de toekomst kan u best van bij het ontwerp rekening houden met de principes van veranderingsgericht bouwen.
Het zal ook nodig zijn de gebruikte materialen, de locatie waar ze zijn aangewend en de bevestigings- of verbindingstechnieken goed te documenteren en te inventariseren en deze inventarisatie beschikbaar te houden voor de toekomst wanneer de constructie ontmanteld of gesloopt wordt.
Naast de keuze van de bouwmaterialen is bij het bouwontwerp en het verdere bouwproces ook belangrijk dat bij het bouwen compact en materiaalarm gebouwd wordt, evenals dat de functie van het gebouw in de toekomst kan aangepast worden en de levensduur van materialen en gebouwen/constructies kunnen verlengd worden.

Uitdagingen om te komen tot een circulaire (bouw)economie

In een circulaire (bouw)economie zal de meest circulaire toepassing ook het meest kostenefficiënt moeten zijn. Bij een circulaire toepassing blijft de technische en economische waarde van de bouwmaterialen in de opeenvolgende gebruikscycli zoveel mogelijk bewaard. De uitdaging is het gebruik (en het terugnemen van bouwmaterialen) zodanig te organiseren in een praktisch werkbaar en economisch model zodat het circulair gebruik van bouwmaterialen vanzelfsprekend wordt.
De concrete invulling van bovenvermelde principes en van de basisvoorwaarden om te kunnen spreken van circulariteit in de bouw is niet altijd eenvoudig te bepalen. Als we circulariteit willen bevorderen zal dat begrip niet alleen concreter moeten ingevuld worden, maar zal ook bepaald moeten worden welke toepassing voor een bepaald materiaal ‘meer circulair’ is dan een andere toepassing. Dit is geen eenvoudige oefening. Een onderzoek van WTCB in opdracht van OVAM geeft hiervoor een eerste aanzet.